Перевод: со всех языков на английский

с английского на все языки

by epithets

  • 1 эпитеты

    Новый русско-английский словарь > эпитеты

  • 2 त्रि _tri

    त्रि num. a. [Uṇ.5.66] (declined in pl. only, nom. त्रयः m., तिस्त्रः f., त्रीणि n.) Three; त एव हि त्रयो लोकास्त एव त्रय आश्रमाः &c. Ms.2.229; प्रियतमाभिरसौ तिसृभिर्बभौ R.9.18; त्रीणि वर्षाण्युदीक्षेत कुमार्यृतुमती सती Ms.9.9 [cf. L. tres; Gr. treis; A. S., Zend thri; Eng. three].
    -Comp. -अंशः 1 a three-fold share; त्र्यंशं दायाद्धरेद्विप्रः Ms.9.151.
    -2 a third part.
    -3 three-fourths.
    -अक्ष a. triocular.
    -अक्षः, -अक्षकः an epithet of Śiva; शुष्कस्नायु- स्वराह्लादात्त्र्यक्षं जग्राह रावणः Pt.5.57.
    -अक्षरः 1 the mystic syllable ओम् consisting of three letters; see under अ. आद्यं यत्त्र्यक्षरं ब्रह्म Ms.11.265.
    -2 a match- maker or घटक (that word consisting of three syllables).
    -3 a genealogist. (
    -री) knowledge, learning; see विद्या.
    -अङ्कटम्, -अङ्गटम् 1 three strings suspended to either end of a pole for carrying burdens.
    -2 a sort of colly- rium. (
    -टः) N. of Śiva.
    -अङ्गम् (pl.) a tripartite army (chariots, cavalry and infantry).
    -अङ्गुलम् three fingers' breadth.
    -अञ्जनम् the three kinds of collyrium; i. e. कालाञ्जन, रसाञ्जन and पुष्पाञ्जन.
    -अञ्जलम्, -लिः three handfuls taken collectively.
    -अधिपतिः (the lord of the 3 guṇas or worlds), an epithet of Viṣṇu; Bhāg.3.16.24.
    -अधिष्ठानः the soul. (
    नम्) spirit, life (चैतन्य). -a. having three stations; Ms.12.4.
    -अध्वगा, -मार्गगा, -वर्त्मगा epithets of the river Ganges (flowing through the three worlds).
    -अनीक a. having the three properties of heat, rain and cold; त्यनीकः पत्यते माहिनावान् Rv.3.56.3. (
    -का) an army consisting of horses, elephants and chariots.
    -अब्द a. three years old.
    -ब्दम् three years taken collectively.
    -अम्बकः (also त्रियम्बक in the same sense though rarely used in classical literature) 'having three eyes', N. of Śiva.; त्रियम्बकं संयमिनं ददर्श Ku.3.44; जडीकृतस्त्र्यम्बकवीक्षणेन R.2. 42;3.49. ˚सखः an epithet of Kubera; कुबेरस्त्र्यम्बकसखः Ak.
    -अम्बका an epithet of Pārvatī
    -अशीत a. eighty-third.
    -अशीतिः f. eighty-three.
    -अष्टन् a. twenty-four.
    -अश्र, -अस्र a. triangular. (
    -स्रम्) a triangle.
    -अहः 1 a period of three days.
    -2 a festival lasting three days.
    -आर्षेयाः deaf, dumb and blind persons.
    -आहिक a.
    1 performed or produced in three days.
    -2 recurring after the third day, tertian (as fever).
    -3 having provision for three days कुशूलकुम्भीधान्यो वा त्र्याहिको$श्वस्तनो$पि वा Y.1.128.
    -ऋचम् (
    तृचम् also) three Riks taken collectively; Ms.8.16.
    -ऐहिक a. having provision for three days.
    -ककुद् m.
    1 N. of the moun- tain Trikūṭa.
    -2 N. of Viṣnu or Kṛiṣṇa.
    -3 the highest, chief.
    -4 a sacrifice lasting for ten nights.
    -ककुभ् m. Ved.
    1 Indra.
    -2 Indra's thunderbolt.
    -कटु dry ginger, black pepper and long pepper taken together as a drug; शिरामोक्षं विधायास्य दद्यात् त्रिकटुकं गुडम् Śālihotra 62.
    -कण्टः, -कण्टकः a kind of fish.
    -करणी the side of a square 3 times as great as another.
    -कर्मन् n. the chief three duties of a Brāhmaṇa i. e. sacrifice, study of the Vedas, and making gifts or charity. (-m.) one who engages in these three duties (as a Brāhmaṇa).
    -काण्डम् N. of Amarsiṁha's dictionary.
    -कायः N. of Buddha.
    -कालम् 1 the three times; the past, the pre- sent, and the future; or morning, noon and evening.
    -2 the three tenses (the past, present, and future) of a verb. (
    -लम् ind. three times, thrice; ˚ज्ञ, ˚दर्शिन् a. omniscient (m.)
    1 a divine sage, seer.
    -2 a deity.
    -3 N. of Buddha. ˚विद् m.
    1 a Buddha.
    -2 an Arhat (with the Jainas).
    -कूटः N. of a mountain in Ceylon on the top of which was situated Laṅkā, the capital of Rāvaṇa.; Śi.2.5.
    -कूटम् sea-salt.
    कूर्चकम् a knife with three edges.
    -कोण a. triangular, forming a triangle.
    (-णः) 1 a triangle.
    -2 the vulva.
    -खम् 1 tin.
    -2 a cucumber.
    -खट्वम्, -खट्वी three bed- steads taken collectively.
    -क्षाराणि n. (pl.) salt-petre, natron and borax.
    -गणः an aggregate of the three objects of worldly existence; i. e. धर्म, अर्थ and काम; न बाधते$स्य त्रिगणः परस्परम् Ki.1.11; see त्रिवर्ग below.
    -गत a.
    1 tripled.
    -2 done in three days.
    -गर्ताः (pl.)
    1 N. of a country, also called जलन्धर, in the north- west of India.
    -2 the people or rulers of that country.
    -3 a particular mode of calculation.
    -गर्ता 1 a lascivious woman, wanton.
    -2 a woman in general.
    -3 a pearl.
    -4 a kind of cricket.
    -गुण a.
    1 consisting of three threads; व्रताय मौञ्जीं त्रिगुणां बभार याम् Ku.5.1.
    -2 three-times repeated, thrice, treble, threefold, triple; सप्त व्यतीयुस्त्रिगुणानि तस्य (दिनानि) R.2. 25.
    -3 containing the three Guṇas सत्त्व, रजस् and तमस्. (
    -णम्) the Pradhāna (in Sāṅ. phil.); (-ind.) three times; in three ways.
    -णाः m. (pl.) the three quali- ties or constituents of nature; त्रयीमयाय त्रिगुणात्मने नमः K.1.
    (-णा) 1 Māyā or illusion (in Vedānta phil.).
    -2 an epithet of Durgā.
    -गुणाकृतम् ploughed thrice.
    -चक्षुस् m. an epithet of Śiva.
    -चतुर a. (pl.) three or four; गत्वा जवात्त्रिचतुराणि पदानि सीता B.R.6.34.
    -चत्वा- रिंश a. forty-third.
    -चत्वारिंशत् f, forty-three.
    -जगत् n.
    -जगती the three worlds, (1) the heaven, the atmos- phere and the earth; or (2) the heaven, the earth, and the lower world; त्वत्कीर्तिः...... त्रिजगति विहरत्येवमुर्वीश गुर्वी Sūkti.5.59.
    -जटः an epithet of Śiva.
    -जटा N. of a female demon, one of the Rākṣasa attendants kept by Rāvaṇa to watch over Sītā, when she was retained as a captive in the Aśoka-vanikā. She acted very kindly towards Sītā and induced her companions to do the same; सीतां मायेति शंसन्ति त्रिजटा समजीवयत् R.12.74.
    -जातम्, जातकम् The three spices (mace, cardamoms, cinnamon).
    -जीवा, -ज्या the sine of three signs or 9˚, a radius.
    -णता a bow; कामुकानिव नालीकांस्त्रिणताः सहसामुचन् Śi.19.61.
    -णव, -णवन् a. (pl.) three times nine; i. e. 27.
    -णाकः the heaven; तावत्त्रिणाकं नहुषः शशास Bhāg.6.13.16.
    -णाचिकेतः 1 a part of the Adhvaryu-sacrifice or Yajur- veda, or one who performs a vow connected therewith (according to Kull. on Ms.3.185); Mb.13.9.26.
    -2 one who has thrice kindled the Nāchiketa fire or studied the Nāchiketa section of Kāṭhaka; त्रिणाचिकेत- स्त्रिभिरेत्य सन्धिम् Kaṭh.1.17.
    -णीता a wife ('thrice married'; it being supposed that a girl belongs to Soma, Gandharva and Agni before she obtains a human husband).
    -णेमि a. with three fellies; विचिन्वतो$भूत् सुमहांस्त्रिणेमिः Bhāg.3.8.2.
    -तक्षम्, तक्षी three carpen- ters taken collectively.
    -दण्डम् 1 the three staves of a Saṁnyāsin (who has resigned the world) tied togethar so as to form one.
    -2 the triple subjection of thought, word, and deed. (
    -ण्डः) the state of a religious ascetic; ज्ञानवैराग्यरहितस्त्रिदण्डमुपजीवति Bhāg.11.18.4.
    -दण्डिन् m.
    1 a religious mendicant or Saṁnyāsin who has renounced all worldly attachments, and who carries three long staves tied together so as to form one in his right hand; तल्लिप्सुः स यतिर्भूत्वा त्रिदण्डी द्वारका- मगात् Bhāg.1.86.3.
    -2 one who has obtained command over his mind, speech, and body (or thought, word, and deed); cf. वाग्दण्डो$थ मनोदण्डः कायदण्डस्तथैव च । यस्यैते निहिता बुद्धौ त्रिदण्डीति स उच्यते ॥ Ms.12.1.
    -दशाः (pl.)
    1 thirty.
    -2 the thirty-three gods:-- 12 Ādityas, 8 Vasus, 11 Rudras and 2 Aśvins. (
    -शः) a god, an immortal; तस्मिन्मघोनस्त्रिदशान्विहाय सहस्रमक्ष्णां युगपत्पपात Ku.3.1. ˚अङ्कुशः (-शम्) the heaven. ˚आयुधम् Indra's thunder- bolt; R.9.54. ˚आयुधम् rainbow; अथ नभस्य इव त्रिदशायुधम् R.9.54. ˚अधिपः, ˚ईश्वरः, ˚पतिः epithets of Indra. ˚अधिपतिः N. of Śiva. ˚अध्यक्षः, ˚अयनः an epithet of Viṣṇu. ˚अरिः a demon. ˚आचार्यः an epithet of Bṛihas- pati. ˚आधार Nectar. ˚आलयः, ˚आवासः
    1 heaven.
    -2 the mountain Meru.
    -3 a god. ˚आहारः 'the food of the gods', nectar. ˚इन्द्रः
    1 Indra.
    -2 Śiva.
    -3 Brahman. ˚गुरुः an epithet of Bṛihaspati, ˚गोपः a kind of insect; (cf. इन्द्रगोप) श्रद्दधे त्रिदशगोपमात्रके दाहशक्तिमिव कृष्णवर्त्मनि R.11.42. ˚दीर्घिका an epithet of the Ganges. ˚पतिः Indra; एषो$प्यैरावतस्थस्त्रिदशपतिः Ratn.4.11. ˚पुङ्गवः Viṣṇu; Rām.1. ˚मञ्जरी the holy basil. ˚वधू, ˚वनिता, an Apsaras or heavenly damsel; कैलासस्य त्रिदशवनितादर्पणस्यातिथिः स्याः Me.6. ˚वर्त्मन् the sky. ˚श्रेष्ठः
    1 Agni.
    -2 Brahman. ˚दशीभूत Become divine; त्रिदशीभूतपौराणां स्वर्गान्तरमकल्पयत् R.15.12.
    -दिनम् three days collectively. ˚स्पृश् m. concurrence of three lunations with one solar day.
    -दिवम् 1 the heaven; त्रिमार्गयेव त्रिदिवस्य मार्गः Ku.1.28; Ś.7.3.
    -2 sky, atmosphere.
    -3 paradise.
    -4 happi- ness. (
    -वा) cardamoms. ˚अधीशः, ˚ईशः
    1 an epithet of Indra.
    -2 a god. ˚आलयः the heaven; अश्वमेधजिताँल्लोका- नाप्नोति त्रिदिवालये Mb.13.141.53. ˚उद्भवा
    1 the Ganges.
    -2 small cardamoms. ˚ओकस् m. a god; वपुषि त्रिदिवौकसां परं सह पुष्पैरपतत्र्छिलीमुखाः Vikr.15.72. ˚गत dead; त्रिदिवगतः किमु वक्ष्यते पिता मे Vikr.6.62.
    -दृश् m. an epithet of Śiva.
    -दोषम् vitiation or derangement of the three humours of the body, i. e. वात, पित्त and कफ.
    -धा ind. in 3 parts, ways or places; triply, ˚त्वम् tripartition; Ch. Up.
    -धातुः an epithet of Gaṇeśa;
    -तुम् 1 the triple world.
    -2 the aggregate of the 3 minerals or humours.
    -धामन् m.
    1 N. of Viṣṇu.
    -2 of Vyāsa;
    -3 of Śiva.
    -4 of Agni.
    -5 death. -n. the heaven; हंसो हंसेन यानेन त्रिधाम परमं ययौ Bhāg.3.24.2.
    -धारा the Ganges.
    -नयन, -नेत्रः, -लोचनः epithets of Śiva; R.3. 66; Ku.3.66;5.72.
    - नवत a. ninety-third.
    -नवतिः f. ninety three.
    -नयना Pārvat&imacr.
    -नाभः Viṣṇu; Bhāg.8. 17.26.
    -नेत्रचूडामणिः the moon.
    -नेत्रफलः the cocoa-nut tree.
    -पञ्च a. three-fold five, i. e. fifteen.
    -पञ्चाश a. fiftythird.
    -पञ्चाशत् f. fifty-three.
    -पुटः glass (काच).
    -पताकः 1 the hand with three fingers stretched out or erect.
    -2 the forehead marked naturally with three horizontal lines.
    -पत्रकः the Palāśa tree.
    -पथम् 1 the three paths taken collectively, i. e. the sky, atmosphere, and the earth, or the sky, earth and the lower world.
    -2 a place where three roads meet. (
    -था) an epithet of Mathura. ˚गा, ˚गामिनी an epithet of the Ganges; गङ्गा त्रिपथगामिनी; धृतसत्पथस्त्रिपथगामभितः स तमारुरोह पुरुहूतसुतः Ki.6.1; Amaru.99.
    -पद्, -पाद्, -पात् m. Ved.
    1 Viṣṇu.
    -2 fever (personified).
    -पद a. three-footed. (
    -दम्) a tripod; त्रिपदैः करकैः स्थालैः...... Śiva. B.22. 62.
    -पदिका 1 a tripod.
    -2 a stand with three feet.
    -पदी 1 the girth of an elephant; नास्रसत्करिणां ग्रैवं त्रिपदी- च्छेदिनामपि R.4.48.
    -2 the Gāyatrī metre.
    -3 a tripod.
    -4 the plant गोधापदी.
    -परिक्रान्त a. one who walks thrice round a sacred fire.
    -पर्णः Kiṁśuka tree.
    -पाटः 1 intersection of a prolonged side and perpendicular (in a quadrangular figure).
    -2 the figure formed by such intersection.
    -पाटिका a beak.
    पाठिन् a.
    1 familiar with Saṁhitā, Pada, and Krama.
    -2 one who learns a thing after three repetitions.
    -पादः 1 the Supreme Being.
    -2 fever.
    -पाद् a.
    1 having three feet.
    -2 con- sisting of three parts, having three fourths; राघवः शिथिलं तस्थौ भुवि धर्मस्त्रिपादिव R.15.96.
    -3 trinomial. (-m.)
    1 an epithet of Viṣṇu in his dwarf incarnation.
    -2 the Supreme Being.
    -पिटकम् the 3 collections of Buddhistic sacred writings (सुत्त, विनय and अभिधम्म).
    -पुट a. triangular.
    (-टः) 1 an arrow.
    -2 the palm of the hand.
    -3 a cubit.
    -4 a bank or shore.
    -पुटकः a triangle.
    -पुटा an epithet of Durgā.
    -पुटिन् m. the castor-oil plant.
    -पुण्ड्रम्, -पुण्ड्रक a mark on the forehead consisting of three lines made with cowdung ashes.
    -पुरम् 1 a collection of three cities.
    -2 the three cities of gold, silver, and iron in the sky, air and earth built for demons by Maya; (these cities were burnt down, along the demons inhabiting them, by Śiva at the request of the gods); Ku.7.48; Amaru.2; संरक्ताभिस्त्रिपुरविजयो गीयते किन्नरीभिः Me.56; Bh.3.123; (
    -रः) N. of a demon or demons presiding over these cities. ˚अधिपतिः N. of Maya, ˚अन्तकः, ˚अरिः, ˚घ्नः, ˚दहनः, ˚द्विष् m., हरः &c. epithets of Śiva; अये गौरीनाथ त्रिपुरहर शम्भो त्रिनयन Bh.3.123; R.17.14. ˚दाहः burning of the three cities; मुहुरनुस्मरयन्तमनुक्षपं त्रिपुरदाहमुमापतिसेविनः Ki.5.14. ˚सुन्दरी Durgā.
    (-री) 1 N. of a place near Jabalpura, formerly capital of the kings of Chedi.
    -2 N. of a country.
    -पुरुष a
    1 having the length of three men.
    -2 having three assistants. (
    -षम्) the three ancestors- father, grand-father and great-grand-father.
    -पृष्ठम् the highest heaven; Bhāg.1.19.23. (
    ष्ठः) Viṣṇu.
    -पौरुष a.
    1 belonging to, or extending over, three generations of men.
    2 offered to three (as oblations).
    -3 inherited from three (as an estate).
    -प्रस्रुतः an elephant in rut.
    -फला (1) the three myrobalans taken collectively, namely, Terminalia Chebula, T. Bellerica, and Phyllanthus (Mar. हिरडा, बेहडा and आंवळकाठी). Also (2) the three sweet fruits (grape, pomegranate, and date); (3) the three fragrant fruits (nutmeg, areca- nut, and cloves).
    -बन्धनः the individual soul.
    -बलिः, बली, -वलिः, -वली f.
    1 the three folds or wrinkles of skin above the navel of a woman (regarded as a mark of beauty); क्षामोदरोपरिलसत्त्रिवलीलतानाम् Bh.1.93,81; cf. Ku.1.39.
    -2 the anus.
    -बलीकम् the anus.
    -बाहुः a kind of fighting with swords.
    -ब्रह्मन् a. with ब्रह्मा, विष्णु and महेश.
    -भम् three signs of the zodiac, or ninety degrees.
    -भङ्गम् a pose in which the image is bent at three parts of the body.
    -भद्रम् copulation, sexual union, cohabitation.
    -भागः 1 the third part; त्रिभागं ब्रह्महत्यायाः कन्या प्राप्नोति दुष्यती Mb.12.165.42.
    -2 the third part of a sign of the zodiac.
    -भुक्ल a. one possessed of learning, good conduct and good family-descent (Dānasāgara, Bibliotheca Indica,274, Fasc.1, p.29).
    -भुजम् a triangle.
    -भुवनम् the three worlds; पुण्यं यायास्त्रिभुवन- गुरोर्धाम चण्डीश्वरस्य Me.35; Bh.1.99. ˚गुरु Śiva. ˚कीर्तिरसः a patent medicine in Āyurveda. ˚पतिः Viṣṇu.
    -भूमः a palace with three floors.
    -मद the three narcotic plants; the three-fold haughtiness; Bhāg.3.1.43.
    -मधु n.
    -मधुरम् 1 sugar, honey, and ghee.
    -2 three verses of the Ṛigveda (1.9.6-8; मधु वाता ऋतायते˚).
    -3 a ceremony based on the same; L. D. B.
    -4 threefold utterance of a vedic stanza ˚मधु वाता -m. a reciter and performer of the above ceremony; L. D. B.
    -मार्गा the Ganges; त्रिमार्गयेव त्रिदिवस्य मार्गः Ku.1.28.
    -मुकुटः the Trikūṭa mountain.
    -मुखः an epithet of Buddha.
    -मुनि ind. having the three sages पाणिनि, कात्यायन and पतञ्जलि; त्रिमुनि व्याकरणम्.
    -मूर्तिः 1 the united form of Brahmā, Viṣṇu, and Maheśa, the Hindu triad; नमस्त्रिमूर्तये तुभ्यं प्रांक्सृष्टेः केवलात्मने । गुणत्रयविभायाय पश्चाद्भेदमुपेयुषे ॥ Ku.2.4.
    -2 Buddha, or Jina.
    -मूर्धन् m.
    1 a demon; त्रयश्च दूषण- खरस्त्रिमूर्धानो रणे हताः U.2.15.
    -2 a world called महर्लोक; G&imac;rvāṇa; cf. अमृतं क्षेममभयं त्रिमूर्ध्नो$धायि मूर्धसु Bhāg.2.6.19.
    -यव a. weighing 3 barley corns; Ms.8.134.
    -यष्टिः a necklace of three strings.
    -यामकम् sin.
    -यामा 1 night (consisting of 3 watches of praharas, the first and last half prahara being excluded); संक्षिप्येत क्षण इव कथं दीर्घयामा त्रियामा Me.11, Ku.7.21,26; R.9.7; V.3. 22.
    -2 turmeric.
    -3 the Indigo plant.
    -4 the river Yamuṇā.
    -युगः an epithet of Viṣṇu; धर्मं महापुरुष पासि युगानुवृत्तं छन्नः कलौ यदभवस्त्रियुगो$थ सत्त्वम् Bhāg.7.9.38; the god in the form of यज्ञपुरुष; Bhāg.5.18.35.
    -योनिः a law-suit (in which a person engages from anger, cove- tousness, or infatuation).
    -रसकम् spirituous liquor; see त्रिसरकम्.
    -रात्र a. lasting for three nights. (
    -त्रः) a festival lasting for three nights. (
    -त्रम्) a period of three nights.
    -रेखः a conch-shell.
    -लिङ्ग a. having three genders, i. e. an adjective.
    -2 possessing the three Guṇas. (
    -गाः) the country called Telaṅga. (
    -गी) the three genders taken collectively.
    -लोकम् the three worlds. (
    -कः) an inhabitant of the three worlds; यद्धर्मसूनोर्बत राजसूये निरीक्ष्य दृक्स्वस्त्ययनं त्रिलोकः Bhāg.3. 2.13. ˚आत्मन् m. the Supreme Being. ˚ईशः the sun. ˚नाथः 'lord of the three worlds', an epithet of
    1 Indra; त्रिलोकनाथेन सदा मखद्विषस्त्वया नियम्या ननु दिव्यचक्षुषा R.3.45.
    -2 of Śiva; Ku.5.77. ˚रक्षिन् a. protecting the 3 worlds; त्रिलोकरक्षी महिमा हि वज्रिणः V.1.6.
    -लोकी the three worlds taken collectively, the universe; सत्यामेव त्रिलोकीसरिति हरशिरश्चुम्बिनीविच्छटायाम् Bh.3.95; Śānti.4.22.
    -लोचनः Śiva.
    (-ना) 1 an unchaste woman.
    -2 an epithet of Durgā.
    -लोहकम् the three metals:-- gold, silver, and copper.
    -वर्गः 1 the three objects of wordly existence, i. e. धर्म, अर्थ, and काम; अनेन धर्मः सविशेषमद्य मे त्रिवर्गसारः प्रतिभाति भाविनि Ku.5.38; अन्योन्यानुबन्धम् (त्रिवर्गम्) Kau. A.1.7; प्राप त्रिवर्गं बुबुधे$त्रिवर्गम् (मोक्षम्) Bu. Ch.2.41.
    -2 the three states of loss, stability, and increase; क्षयः स्थानं च वृद्धिश्च त्रिवर्गो नीतिवेदिनाम् Ak.
    -3 the three qualities of nature, i. e. सत्त्व, रजस्, and तमस्.
    -4 the three higher castes.
    -5 the three myrobalans.
    -6 propriety, decorum.
    -वर्णकम् the first three of the four castes of Hindus taken collectively.
    -वर्ष a. three years old; Ms.5.7.
    -वलिः, -ली f. (in comp.) three folds over a woman's navel (regarded as a mark of beauty)
    -वली the anus.
    -वारम् ind. three times, thrice.
    -विक्रमः Viṣṇu in his fifth or dwarf incarnation. ˚रसः a patent medicine in Āyurveda.
    -विद्यः a Brāhmaṇa versed in the three Vedas.
    -विध a. of three kinds, three-fold.
    -विष्टपम्, -पिष्टपम् 1 the world of Indra, heaven; त्रिविष्टपस्येव पतिं जयन्तः R.6.78.
    -2 the three worlds. ˚सद् m. a god.
    -वृत् a.
    1 threefold; मौञ्जी त्रिवृत्समा श्लक्ष्णा कार्या विप्रस्य मेखला Ms.2.42.
    -2 consisting of three parts (as three गुणs, विद्याs); Bhāg.3.24.33;1.23.39; (consisting of three letters- ओङ्कार); हिरण्यगर्भो वेदानां मन्त्राणां प्रणवस्त्रिवृत् Bhāg.11.16.12. (-m.)
    1 a sacrifice.
    -2 a girdle of three strings; Mb.12.47.44.
    -3 an amulet of three strings. (-f.) a plant possessing valuable purgative properties. ˚करण combining three things, i. e. earth, water, and fire.
    -वृत्तिः livelihood through 3 things (sacrifice, study and alms).
    -वेणिः, -णी f. the place near Prayāga where the Ganges joins the Yamunā and receives under ground the Sarasvatī; the place called दक्षिणप्रयाग where the three sacred rivers separate.
    -वेणुः 1 The staff (त्रिदण्ड) of a Saṁnyāsin; केचित् त्रिवेणुं जगृहुरेके पात्रं कमण्डलुम् Bhāg.11.23.34.
    -2 The pole of a chariot; अथ त्रिवेणुसंपन्नं...... बभञ्ज च महारथम् Rām.3. 51.16; Mb.7.156.83; a three bannered (chariot); Bhāg.4.26.1.
    -वेदः a Brāhmaṇa versed in the three Vedas.
    -शक्तिः a deity (त्रिकला), Māyā; Bhāg.2.6.31.
    -शङ्कुः 1 N. of a celebrated king of the Solar race, king of Ayodhyā and father of Hariśchandra. [He was a wise, pious, and just king, but his chief fault was that he loved his person to an inordinate degree. Desiring to celebrate a sacrifice by virtue of which he could go up to heaven in his mortal body, he requested his family-priest Vasiṣṭha to officiate for him; but being refused he next requested his hundred sons who also rejected his absurd proposal. He, therefore, called them cowardly and impotent, and was, in return for these insults, cursed and degraded by them to be a Chāṇḍāla. While he was in this wretched condition, Viśvāmitra, whose family Triśaṅku had in times of famine laid under deep obligations, undertook to celebrate the sacrifice, and invited all the gods to be present. They, however, declined; whereupon the enraged Viśvāmitra. by his own power lifted up Triśaṅku to the skies with his cherished mortal body. He began to soar higher and higher till his head struck against the vault of the heaven, when he was hurled down head-foremost by Indra and the other gods. The mighty Viśvāmitra, however, arrested him in his downward course, saying 'Stay Triśaṅku', and the unfortunate monarch remained suspended with his head towards the earth as a constellation in the southern hemisphere. Hence the wellknown proverb:-- त्रिशङ्कुरिवान्तरा तिष्ठ Ś.2.]
    -2 the Chātaka bird.
    -3 a cat.
    -4 a grass-hopper.
    -5 a fire- fly. ˚जः an epithet of Hariśchandra. ˚याजिन् m. an epithet of Viśvāmitra.
    -शत a. three hundred.
    (-तम्) 1 one hundred and three.
    -2 three hundred.
    -शरणः a Buddha.
    -शर्करा three kinds of sugar (गुडोत्पन्ना, हिमोत्था, and मधुरा).
    -शाख a. three-wrinkled; भ्रुकुट्या भीषणमुखः प्रकृत्यैव त्रिशाखया Ks.12.72.
    -शालम् a house with three halls or chambers.
    -शिखम् 1 a trident; तदापतद्वै त्रिशिखं गरुत्मते Bhāg.1.59.9.
    -2 a crown or crest (with three points).
    -शिरस् m.
    1 N. of a demon killed by Rāma.
    -2 an epithet of Kubera.
    -3 fever. त्रिशिरस्ते प्रसन्नो$स्मि व्येतु ते मज्ज्वराद्भयम् Bhāg.1.63.29.
    -शीर्षः Śiva.
    -शीर्षकम्, -शूलम् a trident. ˚अङ्कः, ˚धारिन् m. an epithet of Śiva.
    -शुक्लम् the holy combination of 'three days' viz. Uttarāyaṇa (day of the gods), the bright half of the moon (day of the manes) and day- time; त्रिशुक्ले मरणं यस्य, L. D. B.
    -शूलिन् m. an epithet of Śiva.
    -शृङ्गः 1 the Trikūṭa mountain.
    -2 a triangle.
    -शोकः the soul.
    -षष्टिः f. sixty-three.
    -ष्टुभ् f. a metre of 4 x 11 syllables.
    -संध्यम्, -संध्यी the three periods of the day, i. e. dawn, noon, and sunset; also
    -त्रिसवनम् (
    -षवणम्); Ms.11.216.
    -संध्यम् ind. at the time of the three Sandhyas; सान्निध्यं पुष्करे येषां त्रिसन्ध्यं कुरुनन्दन Mb.
    -सप्तत a. seventy-third.
    -सप्ततिः f. seventy-three.
    -सप्तन्, -सप्त a. (pl.) three times 7, i. e. 21.
    -सम a. (in geom.) having three equal sides, equilateral.
    -सरः milk, sesamum and rice boiled together.
    -सरकम् drinking wine thrice ('सरकं शीधुपात्रे स्यात् शीधुपाने च शीधुनि' इति विश्वः); प्रातिभं त्रिसरकेण गतानाम् Śi.1.12.
    -सर्गः the creation of the 3 Guṇas; Bhāg.1.1.1.
    -साधन a. having a threefold causality; R.3.13.
    -सामन् a. singing 3 Sāmans (an उद्गातृ); उद्गाता तत्र संग्रामे त्रिसामा दुन्दुभिर्नृप Mb.12.98.27.
    -साम्यम् an equilibrium of the three (qualities); Bhāg.2.7.4.
    -सुपर्णः, -र्णम् 1 N. of the three Ṛigvedic verses (Rv.1.114.3-5).
    -2 N. of T. Ār.1.48-5; -a. familiar with or reciting these verses; Ms.3.185.
    -स्थली the three sacred places: काशी, प्रयाग, and गया.
    -स्थानम् the head, neck and chest to- gether; तन्त्रीलयसमायुक्तं त्रिस्थानकरणान्वितम् Rām.7.71.15. -a.
    1 having 3 dwelling places.
    -2 extending through the 3 worlds.
    -स्रोतस् f. an epithet of the Ganges; त्रिस्रोतसं वहति यो गगनप्रतिष्ठाम् Ś.7.6; R.1.63; Ku.7.15.
    -सीत्य, -हल्य a. ploughed thrice (as a field).
    -हायण a. three years old.

    Sanskrit-English dictionary > त्रि _tri

  • 3 दशन् _daśan

    दशन् Num. a. (pl.) Ten; स भूमिं विश्वतो वृत्वा अत्य- तिष्ठद्दशाङ्गुलम् Rv.1.9.1.
    -Comp. -अङ्गुल a. ten fingers long; Ms.8.271.
    (-लम्) 1 a length of 1 fingers; Rv.1.9.1.
    -2 a water-melon.
    -अधिपतिः a commander of ten men. Mb.12.
    -अर्ध a. five, (
    -र्धम्) five; अण्व्यो मात्रा विनाशिन्यो दशार्धानां तु याः स्मृताः Ms.1.27. (
    -र्धः) an epithet of Buddha.
    -अर्हः 1 an epithet of Krisna or Visnu.
    -2 Buddha.
    -अवताराः m. (pl.) the ten incarnations of Viṣṇu; see under अवतार.
    - अवर a. consisting of at least ten; दशावरा वा परिषद्यं धर्मं परिकल्पयेत् Ms.12.11.
    -अश्वः the moon.
    -आननः, -आस्यः epithets of Rāvaṇā; दशाननकिरीटेभ्यस्तत्क्षणं राक्षसप्रियः R.1.75.
    -आमयः an epithet of Rudra.
    -इन्द्रियाणि The five कर्मेन्द्रियs and five ज्ञानेन्द्रियs.
    -ईशः a superintendent of 1 villages; Ms.7.116.
    -एकादशिक a. who lends 1 and re- ceives 11 in return; i. e. who lends money at ten per cent.
    -कण्ठः, -कन्धरः epithets of Rāvaṇa; सप्तलोकैकवीरस्य दशकण्ठ- कुलद्विषः U.4.27. ˚अरिः, ˚जित् m., ˚रिपुः epithets of Rāma; दशकण्ठारिगुरुं विदुर्बुधाः R.8.29.
    -कर्मन् n. the ten ceremo- nies prescribed to the three twice-born classes.
    -कुमार- चरितम् a prose work by Dandin.
    -क्षीर a. mixed with 1 parts of milk.
    -गुण a. ten-fold, ten times larger.
    -गुणित a. multiplied by 1; दशगुणितमिव प्राप्तवान् वीरधर्मम B. R.9.53.
    -ग्रन्थाः (pl.) संहिता, ब्राह्मण, आरण्यक, शिक्षा, कल्प, व्याकरण, निघण्टु, छन्द and निरुक्त; hence
    दशग्रन्थिन् = A person who has learnt by heart all these ten books.
    -ग्रामपतिः, -ग्रामिकः, -ग्रामिन् m.,
    -पः a superintendent of ten villages.
    -ग्रामी a collection or corporation of ten villages.
    -ग्रीवः = दशकण्ठ q.v.
    -चतुष्कम् N. of a sport; Sinhās.27.
    -धर्मः unfavourable condition, distress; अभ्यस्तो बहुभिर्बाणैर्दशधर्मगतेन वै Mb.7.147.2. (see com.).
    -पारमिताध्वरः 'possessing the ten perfec- tions', an epithet of Buddha.
    -पुरम् N. of an ancient city, capital of king Rantideva; पात्रीकुर्वन्दशपुरवधूनेत्रकौतू- हलानाम् Me.49.
    -बन्धः a tenth part; Ms.8.17; also
    ˚बन्धक; Y.2.76.
    -बलः, -भूमिगः epithets of Buddha.
    -बाहुः an epithet of Śiva.
    -भुजा, -महाविद्या N. of Durgā.
    -मालिकाः (pl.)
    1 N. of a country.
    -2 the people or rulers of this country.
    -मास्य a.
    1 ten months old; एवा ते गर्भ एजतु निरैतु दशमास्यः Rv.5.78.7-8.
    -2 ten months in the womb (as a child before birth).
    -मुखः an epithet of Rāvaṇa. ˚रिपुः an epithet of Rāma; सीतां हित्वा दशमुखरिपुर्नोपयेमे यदन्याम् R.14.87.
    -मूत्रकम् The urine of 1 (elephant, buffalo, camel, cow, goat, sheep, horse, donkey, man and woman).
    -मूलम् a tonic medicine prepared from the roots of ten plants; (Mar. सालवण, पिटवण (पृष्टिपर्णी), रिंगणी, डोरली, गोखरूं, बेल, ऐरण, टेंटू, पहाडमूळ, शिवण).
    -योजनम् a distance of 1 Yojanas; पादाङ्गुष्ठेन चिक्षेप संपूर्णं दशयोजनम् Rām.1.1.65; also दशयोजनी; मोहितेन्द्रियवृत्तिं तं व्यतीत्य दशयोजनीम् Ks.94.14.
    -रथः N. of a celebrated king of Ayodhyā, son of Aja, and father of Rāma and his three brothers. [He had three wives Kausalyā, Sumitrā, and Kaikeyī, but was for several years without issue. He was therefore recommended by Vasiṣṭha to perform a sacrifice which he successfully did with the assistance of Ṛiṣyaśṛiṅga. On the completion of this sacrifice Kausalyā bore to him Rāma, Sumitrā Laksmana and Śatrughna, and Kaikeyī Bharata. Daśaratha was extremely fond of his sons, but Rāma was his greatest favourite- 'his life, his very soul.' Thus when Kaikeyī at the instiga- tion of Mantharā demanded the fulfilment of the two boons he had previously promised to her, the king tried to dissuade her mind from her wicked resolve by threats, and, failing these, by the most servile supplica- tions. But Kaikeyī remained inexorable, and the poor monarch was obliged to send his beloved son into exile. He soon afterwards died of a broken heart]. Bhāg.9.1.1 ˚ललिता The fourth day of the dark fortnight of Āśvina.
    -रश्मिशतः the sun; दशरश्मिशतोपमद्युतिम् R.8.29.
    -रात्रम् a period of ten nights. (
    -त्रः) a particular sacrifice lasting for ten days.
    -रूपकम् the 1 kinds of drama.
    -रूपभृत् m. an epithet of Viṣṇu.
    -लक्षण a. relating to 1 objects; इदं भागवतं पुराणं दक्षलक्षणम् Bhāg.2.9.43.
    -णम् ten marks or attributes.
    -लक्षणकः religion; cf. धृतिः क्षमा दमो$स्तेयं शौचमिन्द्रियनिग्रहः । धीर्विद्या सत्यमक्रोधो दशकं धर्मलक्षणम् ॥ Ms.7. 92.
    -वक्त्रः, -वदनः see दशमुख; Bk.9.137.
    -वर्गः the double five classes of अमात्य, राष्ट्र, दुर्ग, कोश and दण्ड; वेत्ता च दशवर्गस्य स्थानवृद्धिक्षयात्मनः Mb.12.57.18 (com. 'अमात्यराष्ट्रदुर्गाणि कोशो दण्डश्च पञ्चमः' इति प्रकृतिपञ्चकं स्वपक्षे परपक्षे चेति दशको वर्गः).
    -वाजिन् m. the moon.
    -वार्षिक a. happening after, or lasting for, ten years; Y.2.24.
    -विध a. of ten kinds.
    -शतम् 1 a thousand; ये सहस्रम- राजन्नासन् दशशता उत Av.5.18.1.
    -2 one hundred and ten. ˚रश्मिः the sun. ˚अक्षः, ˚नयनः Indra; दशशताक्षककुब्दरि- निःसृतः Mb 7.184.47.
    -शती a thousand.
    -स (सा)- हस्रम् ten thousand.
    -हरा 1 an epithet of the Ganges (taking away the 1 sins).
    -2 a festival in honour of the Ganges held on the 1th day of Jyeṣṭha.
    -3 a festival in honour of Durgā held on the tenth of Āśvina.

    Sanskrit-English dictionary > दशन् _daśan

  • 4 श्री _śrī

    1
    श्री 9 U. (श्रीणाति, श्रीणीते)
    1 To cook, dress, boil, prepare.
    -2 To diffuse light; श्रीणन्युप स्थाद् दिवं भुरण्युः Ṛv.1.68.1.
    2
    श्री f. [श्रि-क्विप् नि˚ Uṇ.2.57]
    1 Wealth, riches, affluence, prosperity, plenty; अनिर्वेदः श्रियो मूलम् Rām.; साहसे श्रीः प्रतिवसति Mk.4 'fortune favours the brave'; कर्माव्यारभमाणं हि पुरुषं श्रीर्निषेवते Ms.9.3; Ki.7.28.
    -2 Royalty, majesty, royal wealth; श्रियः कुरूणामधिपस्य पालनीम् Ki.1.1.
    -3 Dignity, high position, state; श्री- लक्षण Ku.7.45 'the marks or insignia of greatness or dignity'; दुराराध्याः श्रियो राज्ञां दुरापा दुष्परिग्रहाः Pt.1.67; विद्युल्लेखाकनकरुचिरं श्रीवितानं ममाभ्रम् V.4.13.
    -4 Beauty, grace, splendour, lustre; (मुखं) कमलश्रियं दधौ Ku.5.21; 7.32; R.3.8.
    -5 Colour, aspect; तेषामाविरभूद् ब्रह्मा परि- म्लानमुखश्रियाम् Ku.2.2.
    -6 The goddess of wealth, Lak- ṣmī, the wife of Viṣṇu; आसीदियं दशरथस्य गृहे यथा श्रीः U.4.6; Ś.3.14; Śi.1.1.
    -7 Any virtue or excellence.
    -8 Decoration.
    -9 Intellect, understanding.
    -1 Super- human power.
    -11 The three objects of human exis- tence taken collectively (धर्म, अर्थ and काम).
    -12 The Sarala tree.
    -13 The Bilva tree.
    -14 Cloves.
    -15 A lotus.
    -16 The twelfth digit of the moon.
    -17 N. of Sarasvatī, (the goddess of speech).
    -18 Speech.
    -19 Fame, glory.
    -2 The three Vedas (वेदत्रयी); श्रिया विहीनैरधनैर्नास्तिकैः संप्रवर्तितम् Mb.12.1.2. ('ऋचः सामानि यजूंषि । सा हि श्रीरमृता सताम्' इति श्रुतेः । com.). -m. N. of one of the six Rāgas or musical modes. -a. Splendid, radiant, adorning. (The word श्री is often used as an honorific prefix to the names of deities and eminent persons; श्रीकृष्णः, श्रीरामः, श्रिवाल्मीकिः, श्रीजयदेवः; also cele- brated works, generally of a sacred character; श्रीभागवत, श्रीरामायण &c.; it is also used as an auspicious sign at the commencement of letters, manuscripts &c; Māgha has used this word in the last stanza of each canto of his Śiśupālavadha, as Bhāravi has used लक्ष्मी).
    -Comp. -आह्लम् a lotus.
    -ईशः an epithet of Viṣṇu.
    -कण्ठः an epithet of Śiva; श्रीकण्ठपदलाञ्छनः (भवभूतिः) Mv.1.4/5.
    -2 of the poet Bhavabhūti; श्रीकण्ठपदलाञ्छनः U.1. ˚सखः an epithet of Kubera.
    -करः an epithet of Viṣṇu. (
    -रम्) the red lotus.
    -करणम् a pen.
    -करणादिः a chief secretary; Inscr.
    -कान्तः an epithet of Viṣṇu.
    -कारः the word 'श्री' written at the top of a letter, (as an auspicious beginning).
    -कारिन् m. a kind of antelope.
    -कृच्छ्रः a kind of penance.
    -खण़डः, -ण्डम् sandal wood; श्रीखण्डविलेपनं सुखयति H.1.97.
    -गदितम् a kind of minor drama.
    -गर्भः 1 an epithet of Viṣṇu.
    -2 a sword.
    -ग्रहः a trough or place for watering birds.
    -ग्रामरः an epithet of Nārāyaṇa.
    -घनम् sour curds. (
    -नः) a Buddhist saint.
    -चक्रम् 1 the circle of the earth, the globe.
    -2 a wheel f Indra's car.
    -3 A diagram for the worship of त्रिपुरसुन्दरी in Tantra rituals.
    -4 An astrological division of the body (representing the public region).
    -जः an epithet of Kāma.
    -तालः a kind of palm tree.
    -दः an epithet of Kubera.
    -दयितः, -धरः epithets of Viṣṇu.
    -नगरम् N. of two old towns (one in Cawnpur district and the other in Bundel- khand); Raj. T.; H.
    -नन्दनः 1 an epithet of Kāma.
    -2 (in music) a kind of measure.
    -निकेतनः, -निवासः epithets of Viṣṇu.
    -पञ्चमी the fifth day of the bright half of Māgha (a festival in honour of the goddess of learning, Sarasvatī).
    -पतिः 1 an epithet of Viṣṇu; श्रीपतिः पतिरसाववनेश्च परस्परन् Śi.13.69.
    -2 a king, sove- reign.
    -पथः a main road, high way.
    -पर्णम् a lotus.
    -पर्णी the silk-cotton tree.
    -पर्वतः N. of a mountain; Māl.1.
    -पिष्टः turpentine.
    -पुत्रः 1 N. of Cupid; निर्जेतुं निखलजगत्सु मानुषाणि श्रीपुत्रे चरति पदैव शीतरश्मिः Rām. ch.7. 11.
    -2 the moon.
    -3 N. of the horse of Indra.
    -पुष्पम् 1 cloves.
    -2 a fragrant wood (पद्मकाष्ठ).
    -प्रसूनम् cloves.
    -फलः the Bilva tree.
    (-लम्) 1 the Bilva fruit; स्तनयुगलं श्रीफलश्रीविडम्बि Vikr.; Ms.5.12.
    -2 a cocoanut.
    -फला, -फली 1 the indigo plant.
    -2 emblic myrobalan.
    -भ्रातृ m.
    1 the moon.
    -2 a horse.
    -मकुटम् gold.
    -मस्तकः garlic.
    -मुद्रा a particular mark on the forehead by the Vaiṣṇavas.
    -मूर्तिः f.
    1 an idol of Viṣṇu or Lakṣmī.
    -2 any idol.
    -युक्त, -युत a. fortu- nate, happy.
    -2 wealthy, prosperous (often used as an honorific prefix to the names of men).
    -3 famous, illustrious.
    -रङ्गः an epithet of Viṣṇu.
    -रसः 1 tur- pentine.
    -2 resin.
    -वत्सः 1 an epithet of Viṣṇu.
    -2 a mark or curl of hair on the breast of Viṣṇu; प्रभानुलिप्त- श्रीवत्सं लक्ष्मीविभ्रमदर्पणम् R.1.1.
    -3 a hole in a wall made by a house-breaker. ˚अङ्कः, ˚धारिन्, ˚मृत्, ˚लक्ष्मन्, ˚लाञ्छन m. epithets of Viṣṇu; तमभ्यगच्छत् प्रथमो विधाता श्रीवत्सलक्ष्मा पुरुषश्च साक्षात् Ku.7.43.
    -वत्सकिन् m. a horse having a curl of hair on his breast.
    -वरः, -वल्लभः epithets of Viṣṇu.
    -वर्धनः an epithet of Śiva.
    -वल्लभः a favourite of fortune, a happy or fortunate person; Pt.1.45.
    -वासः 1 an epithet of Viṣṇu.
    -2 of Śiva.
    -3 a lotus.
    -4 turpentine.
    -वासस् m. turpentine.
    -वृक्षः 1 the Bilva tree.
    -2 the Aśvattha or sacred fig-tree; वक्षः श्रीवृक्षकान्तं मधुकरनिकरश्यामलं शार्ङ्गपाणेः Viṣṇu. S.28.
    -3 a curl of hair on the breast and forehead of a horse. ˚किन् having such mark; श्रीवृक्षकी पुरुषकोन्नमिताग्रकायः Śi.5.56.
    -वेष्टः 1 turpentine.
    -2 resin.
    -संझम् cloves.
    -सहोदरः the moon.
    -सिद्धिः N. of the 16th Yoga (in astrol.).
    -सूक्तम् N. of a Vedic hymn (Ṛv.1.165).
    -हरिः an epithet of Viṣṇu.
    -हस्तिनी the sun-flower.

    Sanskrit-English dictionary > श्री _śrī

  • 5 पञ्चन् _pañcan

    पञ्चन् num. a. (Always pl., nom. and acc. पञ्च) Five. (As the first member of comp. पञ्चन् drops its final न्). [cf. Gr. pente.]
    -Comp. -अंशः the fifth part, a fifth.
    -अग्निः 1 an aggregate of five sacred fires; i. e. (अन्वाहार्यपचन or दक्षिण, गार्हपत्य, आहवनीय, सभ्य, and आव- सथ्य).
    -2 a householder who maintains the five sacred fires; पञ्चाग्नयो धृतव्रताः Māl.1; Ms.3.185.
    -3 five mystic fires supposed to exist in the body; तेजो ह्यग्निस्तथा क्रोधश्चक्षुरूष्मा तथैव च । अग्निर्जरयते यच्च पञ्चाग्नेयाः शरीरिणः ॥ Mb.12.184.21.
    -4 one who is acquainted with the doctrine of these fires. ˚साधनम् four fires on four sides and the sun above the head. This is a form of penance.
    -अङ्ग a. five-membered, having five parts or divi- sions as in पञ्चाङ्गः प्रणामः (i. e. बाहुभ्यां चैव जानुभ्यां शिरसा वक्षसा दृशा); कृतपञ्चाङ्गविनिर्णयो नयः Ki.2.12. (see Malli. and Kāmandaka quoted by him); पञ्चाङ्गमभिनयमुपदिश्य M.1; चित्ताक्षिभ्रूहस्तपादैरङ्गैश्चेष्टादिसाम्यतः । पात्राद्यवस्थाकरणं पञ्चाङ्गे$भिनयो मतः ॥
    (-ङ्गः) 1 a tortoise or turtle.
    -2 a kind of horse with five spots in different parts of his body. (
    -ङ्गी) a bit for horses.
    -(ङ्गम्) 1 collection or aggregate of five parts.
    -2 five modes of devotion (silent prayer, oblations, libations, bathing idols and feeding Brāhmaṇas)
    -3 the five parts of a tree; त्वक्पत्रकुसुमं मूलफलमेकस्य शाखिनः । एकत्र मिलितं चैतत् पञ्चाङ्ग- मिति संज्ञितम् ॥
    -4 a calendar or almanac, so called be- cause it treats of five things:-- (तिथिर्वारश्च नक्षत्रं योगः करणमेव च); चतुरङ्गबलो राजा जगतीं वशमानयेत् । अहं पञ्चा- ङ्गबलवानाकाशं वशमानये ॥ Shbhāṣ. ˚गुप्तः a turtle. ˚पत्रम् a calendar. ˚विनिर्णयः the five rules are as follows; सहायाः साधनोपाया विभागो देशकालयोः । विनिपातप्रतीकारः सिद्धिः पञ्चाङ्ग- मिष्यते ॥ Kāmandak; cf. Ki.2.12. ˚शुद्धिः f. the propiti- ousness or favourable state of five important points; i. e. तिथि, वार, नक्षत्र, योग and करण (in astrology).
    -अङ्गिक a. five-membered.
    -अङ्गुल a. (
    -ला or
    -ली f.) measuring five fingers. (
    -लः) the castor-oil plant.
    -अ(आ)जम् the five products of the goat; cf. पञ्चगव्य.
    -अतिग a. liberated (मुक्त); सो$पि पञ्चातिगो$भवत् Mb. 12.59.9.
    -अप्सरस् n. N. of a lake, said to have been created by the sage Mandakarni; cf. R.13.38.
    -अमरा The five plants i. e. (Mar. भांग, दूर्वा, बेल, निर्गुडी and तुळस.
    -अमृत a. consisting of 5 ingredients.
    -(तम्) 1 the aggregate of five drugs; dry ginger, a species of Moonseed (Cocculus cordifolius, Mar. गुळवेल), Asparagus recemosus (Mar. शतावरी), Hypoxis brevifolia (Mar. मुसळी), गोक्षुरक (Mar. गोखरूं).
    -2 the collection of five sweet things used in worshipping deities; (दुग्धं च शर्करा चैव घृतं दधि तथा मधु).
    -3 the five elements; Māl.5.2.
    -अम्लम् the aggregate of five acid plants (the jujube, pomegranate, sorrel, spondias and citron).
    -अर्चिस् m. the planet Mercury.
    - अवयव a. five-membered (as a syllogism, the five members being, प्रतिज्ञा, हेतु, उदाहरण, उपनय and निगमन q. v.).
    -अवस्थः a corpse (so called because it is resolved into the five elements) cf. पञ्चत्व below.
    -अविकम् the five products of the sheep; cf. पञ्चगव्य.
    -अशीतिः f. eighty-five.
    -अहः a period of five days.
    - आतप a. doing penance with five fires. (i. e. with four fires and the sun); cf. R.13.41.
    -आत्मक a. consisting of five elements (as body).
    -आननः, -आस्यः, -मुखः, -वक्त्रः 1 epithets of Śiva.
    -2 a lion (so called because its mouth is generally wide open; पञ्चम् आननं यस्य), (often used at the end of names of learned men to express great learning or respect; न्याय˚, तर्क˚ &c. e. g. जगन्नाथतर्कपञ्चानन); see पञ्च a.
    -3 the sign Leo of the zodiac. (
    -नी) an epithet of Durgā.
    -आम्नायाः m. (pl.) five Śāstras supposed to have proceeded from the five mouths of Śiva.
    -आयतनी, -नम् a group of five deities like गणपति, विष्णु, शंकर, देवी and सूर्य.
    -इन्द्रियम् an aggregate of the five organs (of sense or actions; see इन्द्रियम्).
    -इषुः, -बाणः, -शरः epithets of the god of love; (so called because he has five arrows; their names are:-- अरविन्दमशोकं च चूतं च नवमल्लिका । नीलोत्पलं च पञ्चैते पञ्चबाणस्य सायकाः ॥ the five arrows are also thus named:-- संमोहनोन्मादनौ च शोषणस्तापनस्तथा । स्तम्भनश्चेति कामस्य पञ्चबाणाः प्रकीर्तिताः ॥).
    -उपचारः the five articles of worship i. e. (गन्ध, पुष्प, धूप, दीप and नैवेद्य).
    -उष्मन् m. (pl.) the five digestive fires supposed to be in the body.
    -कपाल a. prepared or offered in five cups.
    -कर्ण a. branded in the ear with the number 'five' (as cattle &c.); cf. P.VI.3.115.
    -कर्मन् n. (in medicine) the five kinds of treatment; i. e. 1 वमन 'giving emetics'; 2 रेचन 'purging'; 3 नस्य 'giving stre- nutatories'; 4 अनुवासन 'administering an enema which is oily', and 5 निरूह 'administering an enema which is not oily. वमनं रेचनं नस्यं निरूहश्चानुवासनम् । पञ्चकर्मेदमन्यश्च ज्ञेयमुत्क्षेपणादिकम् ॥
    -कल्याणकः a horse with white feet and a white mouth.
    -कषाय a decoction from the fruits of five plants (जम्बु, शाल्मलि, वाट्याल, बकुल and बदर).
    -कृत्यम् the five actions by which the Supreme Power manifests itself (सृष्टि, स्थिति, संहार, तिरोभाव and अनुग्रह- करण).
    -कृत्वस् ind. five times.
    -कृष्णः A kind of game. (
    -ष्णाः) The five deities of Mahānubhāva sect namely चक्रवर्ती कृष्ण, Datta of Mātāpura, Gundam Raul of ऋद्धिपुर, चांगदेव राऊळ of द्वारावती and चांगदेव राऊळ of प्रतिष्ठान.
    -कोणः a pentagon.
    -कोलम् the five spices taken collec- tively; पिप्पली पिप्पलीमूलं चव्यचित्रकनागरम् । पञ्चकोलं......... (Mar. पिंपळी, पिंपळमूळ, चवक, चित्रक व सुंठ).
    -कोषाः m. (pl.) the five vestures or wrappers supposed to invest the soul; they are:-- अन्नमयकोष or the earthly body (स्थूलशरीर); प्राणमयकोष the vesture of the vital airs; मनो- मयकोष the sensorial vesture; विज्ञानमयकोष the cognitional vesture (these three form the लिङ्गशरीर); and आनन्द- मयकोष the last vesture, that of beatitude. कोषैरन्नमयाद्यैः पञ्चभिरात्मा न संवृतो भाति । निजशक्तिसमुप्तन्नैः शैवालप़टलैरिवाम्बु वापीस्थम् ॥ Vivekachūdāmaṇi.
    -क्रोशी 1 a distance of five Kroṣas.
    -2 N. of the city, Banares.
    -खट्वम्, -खट्वी a collection of five beds.
    -गत a. (in alg.) raised to the fifth power.
    -गवम् a collection of five cows.
    -गव्यम् the five products of the cow taken collectively; i. e. milk, curds, clarified butter or ghee, urine, and cowdung (क्षीरं दधि तथा चाज्यं मूत्रं गोमयमेव च).
    -गु a. bought with five cows.
    -गुण a. five-fold. (
    -णाः) the five objects of sense (रूप, रस, गन्ध, स्पर्श and शब्द). (
    -णी) the earth.
    -गुप्तः 1 a tortoise (as drawing in its 4 feet and head).
    -2 the materialistic system of philosophy, the doctrines of the Chārvākas.
    -घातः (in music) a kind of mea- sure.
    -चत्वारिंश a. forty-fifth.
    -चत्वारिंशत् f. forty-five.
    -चामरम् N. of 2 kinds of metre; प्रमाणिकापदद्वयं वदन्ति पञ्चचामरम् Vṛittaratnākara.
    -जनः 1 a man, man- kind.
    -2 N. of a demon who had assumed the form of a conch-shell, and was slain by Kṛiṣṇa; तस्मै प्रादाद्वरं पुत्रं मृतं पञ्चजनोदरात् Bhāg.3.3.2.
    -3 the soul.
    -4 the five classes of beings; i. e. gods, men, Gandharvas, serpents and pitṛis; यस्मिन् पञ्च पञ्चजना आकाशश्च प्रतिष्ठितः Bṛi. Up.4.4.17.
    -5 the four primary castes of the Hindus (ब्राह्मण, क्षत्रिय, वैश्य and शूद्र) with the Niṣādas or barbarians as the fifth (pl. in these two senses); (for a full exposition see Sārirabhāṣya on Br. Sūtras 1.4.11-13). (
    -नी) an assemblage of five persons.
    -जनीन a. devoted to the five races. (
    -नः) an actor, a mimic, buffoon, one who is devoted to the pentad viz. singer, musician, dancer, harlot and a jester; गायकवादक- नर्तकदासीभण्डरतः खलु पञ्चजनीनः Bhāsāvritti on P.V.1.9.
    -ज्ञानः 1 an epithet of Buddha as possessing the five kinds of knowledge.
    -2 a man familiar with the doc- trines of the Pāśupatas.
    -तक्षम्, -क्षी a collection of five carpenters.
    -तत्त्वम् 1 the five elements taken collectively; i. e. पृत्थी, अप्, तेजस्, वायु and आकाश.
    -2 (in the Tantras) the five essentials of the Tāntrikas, also called पञ्चमकार because they all begin with म; i. e. मद्य, मांस, मत्स्य, मुद्रा and मैथुन.
    -तन्त्रम् N. of a well-known collection in five books containing moral stories and fables by Visnugupta; पञ्चतन्त्रात्तथान्यस्माद् ग्रन्थादाकृष्य लिख्यते H. Pr.9.
    -तन्मात्रम् the five subtle and pri- mary elements (such as शब्द, रस, स्पर्श and रूप and गन्ध).
    -तपस् m. an ascetic who in summer practises penance sitting in the middle of four fires with the sun burning right over his head; cf. हविर्भुजामेधवतां चतुर्णां मध्ये ललाटंतपसप्तसप्तिः R.13.41; Ku.5.23; Ms.6.23 and Śi.2.51. also; ग्रीष्मे पञ्चतपा वीरो वर्षास्वासारषाण्मुनिः Bhāg. 4.23.6; Rām.3.6.5.
    -तय a. five-fold; वृत्तयः पञ्चतय्यः क्लिष्टा अक्लिष्टाः Mbh. (
    -यः) a pentad.
    -तिक्तम् the five bitter things:-- निवामृतावृषपटोलनिदिग्धिकाश्च.
    -त्रिंश a. thirtyfifth.
    -त्रिंशत्, -त्रिंशतिः f. thirty-five.
    -दश a.
    1 fifteenth.
    -2 increased by fifteen; as in पञ्चदशं शतम् 'one hundred and fifteen'.
    -दशन् a. (pl.) fifteen.
    ˚अहः a period of fifteen days.
    -दशिन् a. made or consisting of fifteen.
    -दशी 1 the fifteenth day of a lunar fort- night (the full or new moon day); Y.1.146.
    -2 N. of a philosophical work (प्रकरणग्रन्थ) by माधवाचार्य (विद्यारण्य).
    -दीर्घम् the five long parts of the body; the arms, eyes, belly, nose and breast; बाहू नेत्रद्वयं कुक्षिर्द्वे तु नासे तथैव च । स्तनयोरन्तरं चैव पञ्चदीर्घं प्रचक्षते ॥
    -देवताः the five deities:-- आदित्यं गणनाथं च देवीं रुद्रं च केशवम् । पञ्चदैवतमित्युक्तं सर्वकर्मसु पूजयेत् ॥
    -धारणक a. upheld by the five elements.
    -नखः 1 any animal with five claws; such as the hare, alligator, tortoise, porcupine, rhinoceros शशकः शल्लकी गोधा खड्गी कूर्मश्च पञ्चमः । पञ्च पञ्चनखा भक्ष्या ये प्रोक्ताः कृतजैर्द्विजैः Bk.6.131; Ms.5.17,18; Y.1.177.
    -2 an elephant.
    -3 a turtle.
    -4 a lion or tiger.
    -नखी, -नखराज an iguana (Mar. घोरपड); Gīrvāṇa.
    -नदः 'the country of five rivers, the modern Panjab (the five rivers being शतद्रु, विपाशा, इरावती, चन्द्रभागा and वितस्ता, or the modern names Sutlej, Beas, Ravee, Chenab and Jhelum).
    -दा (pl.) the people of this country.
    -नवतिः f. ninety-five.
    -निम्बम् the five products of निम्ब viz. (the flowers, fruit, leaves, bark and root).
    -नीराजनम् waving five things before an idol and then falling prostrate before it; (the five things being:-- a lamp, lotus, cloth, mango and betel-leaf).
    -पञ्चाश a. fiftyfifth.
    -पञ्चाशत् f. fifty-five.
    -पदी 1 five steps; पुंसो यमान्तं व्रजतो$पिनिष्ठुरै- रेतैर्धनैः पञ्चपदी न दीयते Pt.2.115.
    -2 the five strong cases, i. e. the first five inflections
    -पर्वन् n. (pl.) the five parvans q. v.; they are चतुर्दश्यष्टमी चैव अमावास्या च पूर्णिमा । पर्वाण्येतानि राजेन्द्र रविसंक्रान्तिरेव च ॥ a. five-knotted (an arrow).
    -पल्लवम् The leaves of the mango, fig, banyan, ficus religiosa (Mar. पिंपळ) and Genus Ficus (Mar. पायरी). There are other variations such as पनस, आम्र, पिप्पल, वट and बकुल. The first group is for the Vedic ritual only.
    -पात्रम् 1 five vessels taken collectively.
    -2 a Srāddha in which offerings are made in five vessels.
    -पाद् a. consisting of five feet, steps, or parts; पञ्चपादं पितरम् Praśna Up.1.11. (-m.) a year (संवत्सर).
    -पादिका N. of a commentary on शारीरकभाष्य.
    -पितृ m. (pl.) the five fathers:-- जनकश्चोपनेता च यश्च कन्यां प्रयच्छति । अन्नदाता भयत्राता पञ्चैते पितरः स्मृताः ॥
    -पित्तम् the bile of five ani- mals viz. (the boar, goat, buffalo, fish and peacock).
    -प्रस्थ a. having five elevations (a forest).
    -प्राणाः m. (pl.) the five life-winds or vital airs: प्राण, अपान, व्यान, उदान, and समान.
    -प्रासादः a temple of a particular size with four pinnacles and a steeple.
    -बन्ध a fine equal to the fifth part of anything lost or stolen.
    -बलाः five medicinal herbs, namely बला, नागबला, महाबला, अति- बला and राजबला.
    -बाणः, -वाणः, -शरः epithets of the god of love; see पञ्चेषु.
    -बाहुः N. of Śiva.
    -बिन्दुप्रसृतम् N. of a particular movement in dancing; Dk.2.
    -बीजानि the five seeds:--कर्कटी, त्रपुस, दाडिम, पद्मबीज, and वानरीबीज.
    -भद्र a.
    1 having five good qualities.
    -2 consisting of five good ingredients (as a sauce &c.).
    -3 having five auspicious marks (as a horse) in the chest, back, face and flanks.
    -4 vicious.
    -द्रः a kind of pavilion.
    -भागिन् m. the five deities of पञ्चमहा- यज्ञ; धर्मकामविहीनस्य चुक्रुधुः पञ्चभागिनः Bhāg.11.23.9.
    -भुज a. pentagonal.
    (-जः) 1 a pentagon; cf. पञ्चकोण.
    -2 N. of Gaṇeśa.
    -भूतम् the five elements; पृथ्वी, अप्, तेजस्, वायु and आकाश.
    -भृङ्गाः the five trees, viz. देवदाली (Mar. देवडंगरी), शमी, भङ्गा (Mar. भांग), निर्गुण्डी and तमालपत्र.
    -मकारम् the five essentials of the left-hand Tantra ritual of which the first letter is म; see पञ्चतत्त्व (2).
    -महापातकम् the five great sins; see महापातक Ms.11. 54.
    -महायज्ञाः m. (pl.) the five daily sacrifices enjoined to be performed by a Brāhmaṇa; अध्यापनं ब्रह्मयज्ञः पितृ- यज्ञस्तु तर्पणम् । होमो दैवो बलिर्भौतो नृयज्ञो$तिथिपूजनम् ॥ Ms.3.7. अहुतं च हुतं चैव तथा प्रहुतमेव च । ब्राह्मं हुतं प्राशितं च पञ्च यज्ञान् प्रचक्षते ॥ Ms.3.73; see महायज्ञ.
    -मारः son of Baladeva; L. D. B.
    -माश(षि)क a. consisting of five Māṣas (as a fine &c.).
    -माष(षि)क a. amounting to five māṣas; गर्दभाजाविकानां तु दण्डः स्यात्पञ्चमाषिकः Ms.8.298.
    -मास्य a. happening every five months.
    -मुखः an arrow with five points; (for other senses see पञ्चानन.)
    -मुद्रा five gestures to be made in presenting offerings to an idol; viz आवाहनी, स्थापनी, संनिधापनी, संबोधनी and संमुखीकरणी; see मुद्रा.
    -मूत्रम् the urine of five female animals; the cow, goat, she-buffalo, sheep, and she-ass.).
    -मूलम् there are nine varieties of the pentad combinations of roots; लघुपञ्चमूल, बृहत्पञ्चमूल, शतावर्यादि, तृणपञ्चमूल, जीवकादिपञ्चमूल, पुनर्नवादिपञ्चमूल, गोक्षुरादि˚, वल्ली˚.
    -रत्नम् a collection of five gems; (they are variously enumerated: (1) नीलकं वज्रकं चेति पद्मरागश्च मौक्तिकम् । प्रवालं चेति विज्ञेयं पंचरत्नं मनीषिभिः ॥ (2) सुवर्णं रजतं मुक्ता राजावर्तं प्रवालकम् । रत्नपञ्चकमाख्यातम्...॥ (3) कनकं हीरकं नीलं पद्मरागश्च मौक्तिकम् । पञ्चरत्नमिदं प्रोक्त- मृषिभिः पूर्वदर्शिभिः ॥
    -2 the five most admired episodes of the Mahābhārata; गीता, विष्णुसहस्रनाम, भीष्मस्तवराज, अनुस्मृति and गजेन्द्रमोक्ष).
    -रसा the आमलकी tree (Mar. आंवळी).
    -रात्रम् 1 a period of five nights; इत्यर्थं वयमानीताः पञ्चरात्रो$पि विद्यते Pañch.3.24.
    -2 N. of one of Bhāsa's dramas.
    -3 N. of a philosophical treatise attributed to Nārada.
    -4 N. of an अहीन (sacrifice) lasting for 5 days; स एतं पञ्चरात्रं पुरुषमेधं यज्ञक्रतुमपश्यत् Śat. Br.; cf. Mb.12.218. 11.
    -राशिकम् the rule of five (in math.).
    -लक्षणम् a Purāṇa; so called because it deals with five important topics:-- सर्गश्च प्रतिसर्गश्च वंशो मन्वन्तराणि च । वंशानुचरितं चैव पुराणं पञ्चलक्षणम् ॥ see पुराण also.
    -लवणम् five kinds of salt; i. e. काचक, सैन्धव, सामुद्र, बिड and सौवर्चल.
    -लाङ्गलकम् a gift (महादान) of as much land as can be cultivated with five ploughs.
    -लोकपालः the five guardian deities viz. Vināyaka, Durgā, Vāyu, Ākāśa and Aśvinīkumāra.
    -लोहम् a metallic alloy containing five metals (i. e. copper, brass, tin, lead and iron).
    -लोहकम् the five metals i. e. gold, silver, copper, tin and lead.
    -वटः the sacred or sacrificial thread worn across the breast (यज्ञोपवीत).
    -वटी 1 the five fig-trees: i. e. अश्वत्थ, बिल्व, वट, धात्री and अशोक.
    -2 N. of a part of the Daṇḍakā forest where the Godāvarī rises and where Rāma dwelt for a considerable time with his beloved; it is two miles from Nasik; परिहरन्तमपि मामितः पञ्चवटीस्नेहो बलादाकर्षतीव U.2.27/28; R.13.34.
    -वर्गः 1 an aggregate of five.
    -2 the five essential elements of the body.
    -3 the five organs of sense; संतुष्टपञ्चवर्गो$हं लोकयात्रां प्रवाहये Rām.2.19.27.
    -4 the five daily sacrifices enjoined to be performed by a Brāhmaṇa; cf. महायज्ञ.
    -5 the five classes of spies (कापटिक, उदास्थित, गृहपतिव्यञ्जन, वैदेहिकव्यञ्जन and तापसव्यञ्जन); cf. Kull. on Ms.7.154.
    -वर्षदेशीय a. about five years old.
    -वर्षीय a. five years old.
    -वल्कलम् a collection of the barks of five kinds of trees; namely न्यग्रोध, उदुम्बर, अश्वत्थ, प्लक्ष and वेतस.
    -वल्लभा N. of Draupadī.
    -वार्षिक a. recurring every five years.
    -वाहिन् a. drawn by five (as a carriage).
    -विंश a. twenty-fifth.
    -शः 1 a Stoma consisting of 25 parts.
    -2 N. of Viṣṇu (regarded as the 25th तत्त्व); स तु जन- परितापं तत्कृतं जानता ते नरहर उपनीतः पञ्चतां पञ्चविंश Bhāg. 7.8.53.
    -विंशतिः f. twenty-five.
    -विंशतिका a collection of twenty-five; as in वेतालपञ्चविंशतिका.
    -विध a. five- fold, of five kinds. ˚प्रकृतिः f. the five departments of a government; अमात्यराष्ट्रदुर्गार्थदण्डाख्याः पञ्च चापराः Ms.7.157.
    -वीरगोष्ठम् an assembly room, concert-hall; रागमञ्जरी नाम पञ्चवीरगोष्ठे संगीतकमनुष्ठास्यति Dk.2.
    -वृत्, -वृतम् ind. five-fold.
    -वृत्तिता depending on senses; Rām.2.1.65.
    -शत a. amounting to five hundred.
    (-तम्) 1 one hundred and five.
    -2 five hundred.
    -शाखः 1 the hand; स्वशिरः पश्चशाखाभ्यामभिहत्यायतेक्षणा Mb.11.17.3; कदापि नो मुञ्चति पञ्चशाखः (नारायणस्य) Rām. Ch.1.9; स्फूर्जद्रत्नाङ्गुलीयद्युतिशबलनखद्योतिभिः पञ्चशाखैः Śiva B.3.49.
    -2 an elephant.
    -शारदीयः N. of a Yāga.
    -शिखः a lion.
    -शीलम् the five rules of conduct; Buddh.
    -शुक्लम् The holy combination of five days, viz. Uttarāyaṇa (day of the gods), the bright half of the month (day of the manes) and day time, हरिवासर and सिद्धक्षेत्र (cf. त्रिशुक्लम्).
    -ष a. (pl.) five or six; सन्त्यन्ये$पि बृहस्पतिप्रभृतयः संभाविताः पञ्चषाः Bh.2.34.
    -षष्ट a. sixty-fifth.
    -षष्टिः f. sixty-five.
    -सटः one with five tufts of hair on the head (सटाः जटाः केशसन्निवेशे मध्ये मध्ये पञ्चसु स्थानेषु क्षौरवद्वापनम्); दासो$यं मुच्यतां राज्ञस्त्वया पञ्चसटः कृतः Mb.3.272.18; (Mar. पांच पाट काढणें).
    -सप्तत a. seventy-fifth.
    -सप्ततिः f. seventy-five.
    -सस्यम् the five grains viz. धान्य, मुद्ग, तिल, यव and माष.
    -सिद्धान्ती f. the five astronomical doctrines from astronomical book like सूर्यसिद्धान्त etc.
    -सिद्धौषधयः the five medi- cinal plants:-- तैलकन्द, सुधाकन्द, क्रोडकन्द, रुदन्तिक, सर्पाक्षी.
    -सुगन्धकम् the five kinds of aromatic vegetable sub- stances; they are:-- कर्पूरकक्कोललवङ्गपुष्पगुवाकजातीफलपञ्चकेन । समांशभागेन च योजितेन मनोहरं पञ्चसुगन्धकं स्यात् ॥.
    -सूनाः f. the five things in a house by which animal life may be accidentally destroyed; they are:-- पञ्चसूना गृहस्थस्य चुल्ली पेषण्युपस्करः कण्डनी चोदकुम्भश्च Ms.3.68.
    -सूरणाः the five medicinal esculent roots; sweet and bitter सूरण, अत्यम्ल- पर्णी, काण्डीर, मालाकन्द. &c.
    -स्रोतम् n. the mind; पञ्चस्रोतसि निष्णातः Mb.12.218.11. (com. पञ्चस्त्रोतांसि विषयकेदारप्रणालिका यस्य तस्मिन् मनसि).
    -हायन a. five years old.

    Sanskrit-English dictionary > पञ्चन् _pañcan

  • 6 обзывать (кого-л.) плохими словами

    1) General subject: apply harsh epithets to
    2) Makarov: apply harsh epithets to (smb.)

    Универсальный русско-английский словарь > обзывать (кого-л.) плохими словами

  • 7 обзывать плохими словами

    1) General subject: (кого-л.) apply harsh epithets to
    2) Makarov: (кого-л.) apply harsh epithets to (smb.)

    Универсальный русско-английский словарь > обзывать плохими словами

  • 8 अमर _amara

    अमर a. [मृ-पचाद्यच् न. त.] Undying, immortal, imperishable; अजरामरवत् प्राज्ञो विद्यामर्थं च चिन्तयेत् H. Pr.3, Ms.2.148. अजरो$मरो$मृतः Bṛi. Up.4.4.25.
    -रः 1 A god, deity.
    -2 N. of a Marut.
    -3 N. of a plant Euphorbia Tirucalli (स्नुहीवृक्ष; Mar. शेर). Tiari- dium Indicum (हस्तिशुण्ड ?; Mar. भुरुंडी).
    -4 Quick-silver.
    -5 Gold.
    -6 A species of pine.
    -7 The number 33. (that being the number of Gods.)
    -8 N. of Amarasiṁha, see below; of a mountain.
    -9 Mystical signification of the syllable उ.
    -1 A heap of bones.
    -रा 1 The residence of Indra (cf. अमरावती).
    -2 The naval string; umbilical cord.
    -3 The womb.
    -4 A house-post (स्थूणा).
    -5 N. of several plants; इन्द्रवारुणी, वटी, महानीली, घृतकुमारी, स्नुही, गुडूची, दूर्वा.
    -री The same as अमरा.
    -Comp. -अङ्गना, -स्त्री a celestial nymph, heavenly damsel; मुषाण रत्नानि हरामराङ्गनाः Śi.1. 51.
    -अद्रिः 'mountain of the gods'; हृतामराद्रिस्थानेन ज्ञापितो भौमचेष्टितम् Bhāg.1.59.2. N. of the mountain Sumeru.
    -अधिपः, -इन्द्रः, -ईशः, -ईश्वरः, -पतिः, -भर्ता, -राजः &c. 'The lord of the gods', epithets of Indra; प्रेमदत्तवदना- निलः पिवन्नत्यजीवदमरालकेश्वरौ R.19.15. शान्तं पापं न वः किंचित् कुतश्चिदमराधिप Rām.2.74.22. sometimes of Śiva and Viṣṇu also,
    -आचार्यः, -गुरुः, -इज्यः, 'preceptor of the gods', epithets of Bṛihaspati.
    -आपगा, -तटिनी, -सरित् f. the heavenly river, an epithet of the Ganges; ˚तटिनीरोधसि वसन् Bh.3.123.
    -आलयः the abode of the gods, heaven, तत्रामरालयमरालमरालकेशि N.
    -उत्तम a. the best of the gods.
    - उपम a. God-like.
    -कण्टकम् N. of the part of the Vindhya range which is near the source of the river Narmadā.
    -कोटः 'the fortress of the immortals', N. of the capital of a (modern) Rajaput state.
    -कोशः, -षः N. of the most popular Sanskṛit lexicon called after the author अमरसिंह. ˚कौमुदी Title of a commentary on अमरकोश.
    -गुरुः 1 Bṛihaspati.
    -2 The planet Jupiter.
    -चन्द्रः Name of the author of Bālabhārata.
    -(रं)जयः Conquering the gods. Bhaviṣya P.
    -जः N. of a tree, a kind of खदिर.
    -तरुः, -दारु 1 a celestial tree, a tree in the paradise of Indra; अमरतरुकुसुमसौरभसेवनसंपूर्णसकलकामस्य Bv.1.28.
    -2 देवदारु
    -3 the wish-yielding tree.
    -दत्तः Name of a lexico- grapher, of a prince. Ks.
    -द्विजः a Brāhmaṇa who lives by attending a temple or idol; or one who superintends a temple.
    -पुरम् 1 the residence of the gods, celestial paradise.
    -2 N. of various other towns.
    -पुष्पः, -ष्पकः 1 N. of several plants (केतक, चूत).
    -2 N. of a kind of grass.
    -3 the wish-yielding tree (कल्पवृक्ष).
    -पुष्पिका N. of a plant (अधःपुष्पीवृक्ष); a kind of anise.
    -प्रख्य, -प्रभ a. like an immortal.
    -प्रभुः one of the 1 names of Viṣṇu.
    -माला N. of a lexicon. (said to be composed by the same author as that of Amarakośa.)
    -रत्नम a crystal.
    -राजः N. of Indra.
    -लोकः the world of the gods, heaven; ˚ता heavenly bliss; तेषु सम्यग्वर्तमानो गच्छत्यमरलोकताम् Ms.2.5.
    -वल्लरी N. of a plant (आकाशवल्ली).
    -सिंहः N. of the author of Amarakośa; he was a Jaina and is said to have been one of the 9 gems that adorned the court of king Vikramāditya. The dates of many of these 'gems' are still doubtful.
    -स्त्री An Apsaras or a nymph of heaven.

    Sanskrit-English dictionary > अमर _amara

  • 9 असम _asama

    असम a. Uneven, odd (as a number); असमशीलाः खलु मृगाः Bv.1.2; mean, contemptible.
    -2 Unequal (in space, number or dignity); असमैः समीयमानः Pt.1.74.
    -3 Unequalled, matchless, unsurpassed; समवतारसमै- रसमैस्तटैः Ki.5.7; वाद्यविशेषाणामसमः श्रोता K.12; Ms. 1.73.
    -4 Uneven, not level (as ground).
    -मः N. of Buddha.
    -Comp. -इषुः, -बाणः, -सायकः 'having an odd number of arrows', epithets of Cupid who has five arrows.
    -नयन, -नेत्र, -लोचन a. 'having an odd number of eyes', epithets of Śiva, who has three eyes.
    -वृत्तम् a metre in which the gaṇas are not the same in all lines.

    Sanskrit-English dictionary > असम _asama

  • 10 गजः _gajḥ

    गजः [गज्-मदे अच्]
    1 An elephant; कचाचितौ विश्वगिवा- गजौ गजौ Ki.1.36.
    -2 The number 'eight'.
    -3 A measure of length, a Gaja or yard, (thus defined:-- साधारणनराङ्गुल्या त्रिंशदङ्गुलको गजः).
    -4 A demon killed by Śiva.
    -5 One of the eight elephants of the quarters.
    -जी A female elephant; वितृषो$पि पिबन्त्यम्भः पाययन्तो गजा गजीः Bhāg.4.6.26.
    -Comp. -अग्रणी m.
    1 the most excellent among elephants.
    -2 An epithet of ऐरावत, the elephant of Indra.
    -अधिपतिः lord of elephants, a noble elephant.
    -अध्यक्षः superintendent of elephants; Bri. S.86.34.
    -अपसदः a vile or wretched elephant, a common or low-born elephant.
    -अशनः the religious fig tree (अश्वत्थ). (
    -नम्) the root of a lotus.
    -अरिः 1 a lion.
    -2 N. of Śiva who killed the demon गज.
    -आजीवः 'one who gets his livelihood by elephants', an elephant-driver.
    -आननः, -आस्यः epithets of Ganeśa.
    -आयुर्वेदः science of the treatment of elephants.
    -आरोहः an elephant- driver.
    -आह्वम्, -आह्वयम् N. of Hastināpura; Bhāg.1. 15.38.
    -इन्द्रः 1 an excellent elephant, a lordly elephant; किं रुष्टासि गजेन्द्रमन्दगमने Ś. Til.7; ऐरावतं गजेन्द्राणां Bg.1.27.
    -2 Airāvata, Indra's elephant.
    -3 N. of a tree; गजेन्द्र- कुसुमाकीर्णम् Mb.13.132.12. ˚कर्णः an epithet of Śiva.
    -कन्दः a large esculent root.
    -कूर्माशिन् m. N. of Garuḍa.
    -गतिः f.
    1 a stately, majestic gait like that of an elephant.
    -2 a woman with such a gait.
    -गामिनी a woman having a stately elephant-like gait; याता सुदूरमधुना गजगामिनी सा Ratn.4.3.
    -गौरीव्रतम् a vow to be observed by ladies in the month of Bhādrapada.
    -छाया a portion of time proper for a Śrāddha, time at the eclipse of the sun; [सैंहिकेयो यदा भानुं ग्रसते पर्वसंधिषु । गजच्छाया तु सा प्रोक्ता श्राद्धं तत्र प्रकल्पयेत् ॥; गजच्छायायां पूर्वस्यां कुतपे दक्षिणामुखः । यदा भाद्रपदे मासि भवते बहुले मघा ॥ Mb.13.126.36 Y.1.218.
    -ढक्का a kettle-drum carried on an elephant.
    -तुरङ्गविलसितम् N. of a metre.
    -दघ्न, -द्वयस a. as high or tall as an elephant.
    -दन्तः 1 an elephant's tusk, ivory; कार्योलङ्कार- विधिर्गजदन्तेन प्रशस्तेन Bṛi. S.79.19.
    -2 an epithet of Gaṇeśa.
    -3 ivory.
    -4 a peg, pin, or bracket projecting from a wall. ˚मय a. made of ivory.
    -दानम् 1 the fluid (ichor) exuding from the temples of an elephant.
    -2 the gift of an elephant.
    -नासा the trunk of an elephant; धर्मस्तु गजनासोरु सद्भिराचरितः पुरा Rām.2.3.3.
    -निमीलिका, -निमीलितम् feigning not to look at anything, inattention; देवीः कामयमानस्य चक्रे गजनिमीलिका Rāj. T.6.73.
    -पतिः 1 the lord or keeper of elephants.
    -2 a very tall and stately elephant; Śi.6.55.
    -3 an excellent elephant.
    -पिप्पली N. of a plant (Scindapsus Officinalis; Mar. गजपिंपळी, मिरवेल).
    -पुङ्गवः a large and excellent elephant; गजपुङ्गवस्तु धीरं विलोकयति चाटुशतैश्च भुङ्क्ते Bh.2.31.
    -पुटः a small hole in the ground for fire.
    -पुरम् N. of Hastināpura.
    -पुष्पी N. of a flower; गजपुष्पीमिमां फुल्लामुत्पाठ्य शुभलक्षणाम् Rām.4.12.39.
    -बन्धः 1 a particular posture in sexual intercourse.
    -2 a post to which the elephant is tied.
    -3 the process of catching an elephant; गजबन्धस्तु सुरते आलाने ग्रहणे$पि च Nm.
    -बन्धनी, -बन्धिनी a stable for elephants.
    -भक्षकः the sacred fig-tree.
    -भक्षा the gum Olibanum tree.
    -मण्डनम् the ornaments with which an elephant is decorated, particularly the coloured lines on his head.
    -मण्डलिका, -मण्डली a ring or circle of elephants.
    -माचलः a lion.
    -मुक्ता, -मौक्तिकम् a pearl supposed to be found in the kumbhas or projections on the forehead of an elephant; घर्मजनितपुलकेन लसद्भजमौक्तिकावलिगुणेन वक्षसा Ki.12.4.
    -मुखः, -वक्त्रः, -वदनः epithets of Gaṇeśa; Bṛi. S.58.58; Ks.1.44.
    -मोटनः a lion.
    -यूथम् a herd of elephants; उषसि स गजयूथकर्णतालैः पटुपटहध्वनिभिर्विनीतनिद्रः R.9.71.
    -योधिन् a. fighting on an elephant.
    -राजः a lordly or noble elephant.
    -वीथिः, -थी f. the three lunar mansions रोहिणी, आर्द्रा and मृगशिरस्; रोहिण्यार्दा मृगशिरो गजवीथ्यभिधी- यते.
    -व्रजः a troop of elephants.
    -शास्त्रम्, -शिक्षा the science of elephants.
    -साह्वयम् N. of Hastināpura; निर्ययुर्गजसाह्वयात् Mb.3.1.9; Ks.15.6.
    -स्थानम् elephant's stall; Y.1.279.
    -स्नानम् (lit.) bathing of an elephant; (fig.) useless or unproductive efforts resembling the ablution of elephants which, after pouring water over their bodies, end by throwing dirt, rubbish and other foul matter; cf. अवशेन्द्रियचित्तानां हस्तिस्नानमिव क्रिया H.1.17.

    Sanskrit-English dictionary > गजः _gajḥ

  • 11 धरा _dharā

    धरा [धरति विश्वं धृ-अच्]
    1 The earth; धरा धारापातैर्मणि- मयशरैर्भिद्यत इव Mk.5.22.
    -2 A vein.
    -3 Marrow.
    -4 The womb or uterus.
    -5 A mass of gold or other valu- ables given as a present to Brāhmaṇas.
    -6 The ground, earth, land; ब्रह्मचारी धराशयः Ms.6.26.
    -Comp. -अधिपः a king.
    -अमरः, -देवः, -सुरः a Brāhmaṇa.
    -आत्मजः, -पुत्रः, -सूनुः 1 epithets of the planet Mars.
    -2 epithets of the demon Naraka.
    -आत्मजा an epithet of Sītā.
    -उद्धारः deliverance of the earth.
    -उपस्थः the surface of the earth.
    -धरः 1 a mountain.
    -2 an epithet of Viṣṇu or Kṛiṣṇa.
    -3 of Śeṣa. ˚इन्द्रः N. of Himālaya; Śi.1.5.
    -धवः, -पतिः 1 a king; निषेधादनुगन्तॄणां ततः क्रुद्धो धराधवः Rāj.T.7.336.
    -2 an epithet of Viṣṇu.
    -भुज् m. a king.
    -भृत् m. a mountain.

    Sanskrit-English dictionary > धरा _dharā

  • 12 पुर _pura

    पुर a. [पृ-क] Full of, filled with.
    -रम् 1 A town, city (containing large buildings, surrounded by a ditch, and not less than one Krośa in extent); पुरे तावन्तमेवास्य तनोति रविरातपम् Ku.2.33; R.1.59.
    -2 A castle, for- tress, stronghold.
    -3 A house, residence, abode.
    -4 The body; नवद्वारे पुरे देही नैव कुर्वन् न कारयन् Bg.5.13.
    -5 The female apartments.
    -6 N. of the town पाटलिपुत्र; q. v.
    -7 The calyx of a flower, or any cup formed of leaves.
    -8 A brothel.
    -9 The skin.
    -1 Bdellium.
    -11 An upper story.
    -12 A store-house.
    -13 A fragrant grass (नागरमुस्ता).
    -Comp. -अट्टः a turret on a city- wall.
    -अधिपः, -अध्यक्षः the governor of a town; Mb.13.135.11.
    -अरातिः, -अरिः, -असुहृद् m.,
    -रिपुः epithets of Śiva; Bhāg.5.24.28; पुपरारातिभरान्त्या कुसुमशर किं मां प्रहरसि Subhāṣ.; see त्रिपुर.
    -अर्धविस्तारः 1 a small village, hamlet.
    -2 a suburb, ward, division of a town.
    -उत्सवः a festival celebrated in a city.
    -उद्यानम् a city-garden, park.
    -ओकस् m. an inhabitant of a town.
    -कोट्टम् a citadel.
    -ग a.
    1 going to a town.
    -2 favourably inclined.
    -जित्, -द्विष्, -भिद् m. epithets of Śiva.
    -ज्योतिस् m.
    1 an epithet of fire.
    -2 the world of Agni.
    -तटी a small market-town, small village.
    -तोरणम् the outer gate of a city.
    -देवता the tutelary deity of a town.
    -द्वारम् a city-gate; कोठ्या कोठ्या पुरद्वार- मेकैकं रुरुधे द्विषाम् Bk.14.29.
    -नारी a courtezan.
    -निवेशः the founding of a city.
    -पालः 1 'city-governor', the commandant of a fortress.
    -2 the soul.
    -मथनः an epithet of Śiva.
    -मार्गः the street of a town; पुरमार्गे घनशब्दविक्लवाः Ku.4.11; R.11.3.
    -रक्षः, -रक्षकः, रक्षिन् m. a constable, police-officer.
    -रोधः the siege of a fortress.
    -वासिन् m. a citizen, a townsman.
    -वास्तु n. ground fit for the foundation of a town.
    -शासनः 1 an epithet of Viṣṇu.
    -2 of Śiva; प्रसाधनं मातृभिरादृताभिर्न्यस्तं पुरस्तात् पुरशासनस्य Ku.7.3.
    -हन् m.
    1 an epithet of Viṣṇu.
    -2 of Śiva.

    Sanskrit-English dictionary > पुर _pura

  • 13 भुजगः _bhujagḥ

    भुजगः [भुज्-भक्षणे क, भुजः कुटिलीभवन् सन् गच्छति, गम् ड] A snake, serpent; भुजगाश्लेषसंवीतजानोः Mk.1.1; Me.62; also 112.
    -गी The Āśleṣā Nakṣatra.
    -Comp. -अन्तकः, अशनः, आभोजिन् m.,
    -दारणः, भोजिन् m. epithets of
    1 Garuḍa.
    -2 a peacock; यथा बर्हाणि चित्राणि बिभर्ति भुजगा- शनः Mb.12.12.4.
    -3 an ichneumon.
    -इन्द्रः, -ईश्वरः, -राजः epithets of Śeṣa; संसारसारं भुजगेन्द्रहारम् Śiva-stotra.
    -वलयः a bracelet consisting of a snake; तस्मिन् हित्वा भुजगवलयं शम्भुना दत्तहस्ता Me.62.

    Sanskrit-English dictionary > भुजगः _bhujagḥ

  • 14 महिषः _mahiṣḥ

    महिषः [मह्-टिषच् Uṇ.1 45]
    1 A buffalo (consi- dered as the vehicle of Yama); गाहन्तां महिषा निपानसलिलं शृङ्गैर्मुहुस्ताडितम् Ś.2.6.
    -2 N. of a demon killed by Durgā.
    -Comp. -अक्षः, -अक्षकः a kind of bdellium.
    -अर्दनः an epithet of Kārtikeya.
    -असुरः the demon Mahiṣa. ˚घातिनी, ˚मथनी, ˚मर्दनी, ˚सूदनी epithets of Durgā.
    -घ्नी an epithet of Durgā.
    -ध्वजः an epithet of Yama; N. of a Jain monk.
    -पालः, -पालकः a buffalo-keeper.
    -मर्दिनी N. of Durgā
    -वहनः, -वाहनः epithets of Yama; कृतान्तः किं साक्षान्महिषवहनो$साविति पुनः K. P.1.

    Sanskrit-English dictionary > महिषः _mahiṣḥ

  • 15 यज्ञः _yajñḥ

    यज्ञः [यज्-भावे न]
    1 A sacrifice, sacrificial rite; any offering or oblation; यज्ञेन यज्ञमयजन्त देवाः; तस्माद्यज्ञात् सर्वहुतः &c.; यज्ञाद् भवति पर्जन्यो यज्ञः कर्मसमुद्भवः Bg.3.14.
    -2 An act of worship, any pious or devotional act. (Every householder, but particularly a Brāhmaṇa, has to perform five such devotional acts every day; their names are:-- भूतयज्ञ, मनुष्ययज्ञ, पितृयज्ञ, देवयज्ञ, and ब्रह्मयज्ञ, which are collectively called the five 'great sacrifices'; see महायज्ञ, and the five words separately.)
    -3 N. of Agni.
    -4 Of Viṣṇu; ऋषयो यैः पराभाव्य यज्ञघ्नान् यज्ञमीजिरे Bhāg.3.22.3.
    -Comp. -अंशः a share of sacrifice ˚भुज् m. a deity, god; निबोध यज्ञांशभुजामिदानीम् Ku.3.14.
    -अ(आ)गारः, -रम् a sacrificial hall.
    -अङ्गम् 1 a part of a sacrifice.
    -2 any sacrificial requisite, a means of a sacrifice; यज्ञाङ्गयोनित्वमवेक्ष्य यस्य Ku.1.17.
    (-गः) 1 the glomerous figtree (उदुम्बर).
    -2 the Khadira tree.
    -3 N. of Viṣṇu.
    -4 the black-spotted antelope.
    -अन्तः 1 the completion of a sacrifice.
    -2 an ablution at the end of a sacrifice for purification.
    -3 a supplementary sacri- fice. ˚कृत् m. N. of Viṣṇu.
    -अरिः an epithet of Śiva.
    -अर्ह a.
    1 deserving sacrifice.
    -2 fit for a sacrifice. (-m. dual) an epithet of the Aśvins.
    -अवयवः N. of Viṣṇu.
    -अशनः a god.
    -आत्मन् m.
    -ईश्वरः N. of Viṣṇu.
    -आयुधम् an implement of a sacrifice. These are said to be ten in number; स्पयश्च कपालानि च अग्निहोत्रहवणी च शूर्पं च कृष्णाजिनं च शम्या चोलूखलं च मुसलं च दृषच्चोपला एतानि वै दश यज्ञायुधानीति (quoted in ŚB. on MS.4.7.)
    -ईशः 1 N. of Viṣṇu.
    -2 of the sun.
    -इष्टम् a kind of grass (दीर्घरोहिततृण).
    -उपकरणम् any utensil or implement necessary for a sacrifice.
    -उपवीतम् the sacred thread worn by members of the first three classes (and now even of other lower castes) over the left shoulder and under the right arm; see Ms.2.63; वामांसावलम्बिना यज्ञोपवीतेनोद्भासमानः K.; कौशं सूत्रं त्रिस्त्रिवृतं यज्ञोपवीतम्...... Baudhāyana; (originally यज्ञोपवीत was the ceremony of investiture with the sacred thread).
    -उपासक a. performing sacrifices.
    -कर्मन् a. engaged in a sacrifice. (-n.) a sacrificial rite.
    -कल्प a. of the nature of a sacrifice or sacrificial offering.
    -कालः the last lunar day of every fortnight (full-moon and new- moon).
    -कीलकः a post to which the sacrificial victim is fastened.
    -कुण्डम् a hole in the ground made for receiving the sacrificial fire.
    -कृत् a. performing a sacrifice. (-m.)
    1 N. of Viṣṇu.
    -2 a priest conducting a sacrifice.
    -क्रतुः 1 a sacrificial rite; Ait. Br.7.15.
    -2 a complete rite or chief ceremony.
    -3 an epithet of Viṣṇu; ईजे च भगवन्तं यज्ञक्रतुरूपम् Bhāg.5.7.5.
    -क्रिया a sacrificial rite.
    -गम्य a. accessible by sacrifice (Viṣṇu).
    -गुह्यः N. of Kṛiṣṇa.
    -घ्नः a demon who interrupts a sacrifice.
    -त्रातृ m. N. of Viṣṇu.
    -दक्षिणा a sacrificial gift, the fee given to the priests who per- form a sacrifice.
    -दीक्षा 1 admission or initiation to a sacrificial rite.
    -2 performance of a sacrifice; (जननम्) तृतीयं यज्ञदीक्षायां द्विजस्य श्रुतिचोदनात् Ms.2.169.
    -द्रव्यम् anything (e. g. a vessel) used for a sacrifice.
    -द्रुह् m. an evil spirit, a demon.
    -धीर a. conversant with wor- ship or sacrifice.
    -पतिः 1 one who institutes a sacrifice. See यजमान.
    -2 N. of Viṣṇu.
    -पत्नी the wife of the institutor of a sacrifice.
    -पशुः 1 an animal for sacrifice, a sacrificial victim.
    -2 a horse.
    -पात्रम्, -भाण्डम् a sacrificial vessel.
    -पुंस्, -पुमान् m. N. of Viṣṇu.
    -पुरुषः, -फलदः epithets of Viṣṇu.
    -बाहुः N. of Agni.
    -भागः 1 a portion of a sacrifice, a share in the sacrificial offerings.
    -2 a god, deity. ˚ईश्वरः N. of Indra. ˚भुज् m. a god, deity.
    -भावनः N. of Viṣṇu.
    -भावित a. honoured with sacrifice; इष्टान् भोगान् हि वो देवा दास्यन्ते यज्ञभाविताः Bg.3.12.
    -भुज् m. a god.
    -भूमिः f. a place for sacri- fice, a sacrificial ground.
    -भूषणः white darbha grass.
    -भृत् m. an epithet of Viṣṇu.
    -भोक्तृ m. an epithet of Viṣṇu or Kṛiṣṇa.
    -महीत्सवः a great sacrificial care- mony.
    -योगः the Udumbara tree.
    -रसः, -रेतस् n. Soma.
    -वराहः Viṣṇu in his boar incarnation.
    -वल्लिः, -ल्ली f. the Soma plant.
    -वाटः a place prepared and enclosed for a sacrifice.
    -वाह a. conducting a sacrifice.
    -वाहनः 1 an epithet of Viṣṇu.
    -2 a Brahmaṇa.
    -3 N. of Śiva.
    -वीर्यः N. of Viṣṇu.
    -वृक्षः the fig-tree.
    -वेदिः, -दी f. the sacrificial altar.
    -शरणम् a sacrificial shed or hall, a temporary structure under which a sacri- fice is performed ; M.5.
    -शाला a sacrificial hall.
    -शिष्टम्, -शेषः -षम् the remains of a sacrifice; यज्ञशिष्टाशिनः सन्तो मुच्यन्ते सर्वकिल्बिषैः Bg.3.13; यज्ञशेषं तथामृतम् Ms.3.285.
    -शील a. zealously performing sacrifice; यद् धनं यज्ञशीलानां देवस्वं तद् विदुर्बुधाः Ms.11.2.
    -श्रेष्ठा the Soma plant.
    -संस्तरः the act of setting up the sacrificial bricks; यज्ञ- संस्तरविद्भिश्च Mb.1.7.42.
    -सदस् n. a number of people at a sarifice.
    -संभारः materials necessary for a sacri- fice.
    -सारः an epithet of Viṣṇu.
    -सिद्धिः f. the comple- tion of a sacrifice.
    -सूत्रम् see यज्ञोपवीत; अन्यः कृष्णाजिन- मदाद् यज्ञसूत्रं तथापरः Rām.1.4.21.
    -सेनः an epithet of king Drupada.
    -स्थाणुः a sacrificial post.
    -हन् m.,
    -हनः epithets of Śiva.
    -हुत् m. a sacrificial priest.

    Sanskrit-English dictionary > यज्ञः _yajñḥ

  • 16 विघ्नः _vighnḥ

    विघ्नः [विहन्-क] (rarely n.)
    1 An obstacle, interrup- tion, impediment, a hindrance; कुतो धर्मक्रियाविघ्नः सतां रक्षितरि त्वयि Ś.5.14; मूर्तो विघ्नस्तपस इव नः Ś.1.32; हुंकारेणेव धनुषः स हि विघ्नानपोहति Ś.3.1; Ku.3.4.
    -2 Difficulty, trouble.
    -Comp. -ईशः, -ईशानः, -ईश्वरः epi- thets of Gaṇeśa; विघ्नेशो वः स पायाद्विवृतिषु जलधीन् पुष्कराग्रेण पीत्वा. ˚वाहनम् a rat.
    -कर, -कर्तृ, -कारिन् a. opposing, obstructing.
    -ध्वंसः, -विघातः removal of obstacles.
    -नायकः, -नाशकः, -नाशनः epithets of Gaṇeśa.
    -प्रति- क्रिया removal of impediments; प्रतिशुश्राव काकुस्थस्तेभ्यो विघ्नप्रतिक्रियाम् R.15.4.
    -राजः, -विनायकः, -हारिन् m. epithets of Gaṇeśa.
    -सिद्धिः f. removal of obstacles.

    Sanskrit-English dictionary > विघ्नः _vighnḥ

  • 17 विषम _viṣama

    विषम a. [विगतो विरुद्धो वा समः]
    1 Uneven, rough, rugged; पथिषु विषमेष्वप्यचलता Mu.3.3; व्यालाकीर्णाः सुविषमाः Pt.1.64; Me.19.
    -2 Irregular, unequal; तोषं ततान विषमग्रथितो$पि भागः Māl.9.44.
    -3 Odd, not even.
    -4 Difficult, hard to understand, mysterious; विषमो$पि विगाह्यते नयः Ki.2.3; विषमाः कर्मगतयः Pt.4.5.
    -5 Impas- sable, inaccessible; Ki.2.3; भ्रान्तं देशमनेकदुर्गविषमम् Bh.3.5.
    -6 Coarse, rough.
    -7 Oblique; ईषत्तिर्यग्वलन- विषमम् Māl.4.2.
    -8 Painful, troublesome; कान्ताविश्लेषदुःख- व्यतिकरविषमे यौवने विप्रयोगः Bh.3.16; H.4.3.
    -9 Very strong, vehement; व्यनक्त्यन्तस्तापं तदयमतिधीरो$पि विषमम् Māl.3.9.
    -1 Dangerous, fearful; सर्वंकषः कषति हा विषमः कृतान्तः Mv.5.56; Mk.8.1,27; Mu.1.18; 2.2.
    -11 Bad, adverse, unfavourable; येन च हसितं दशासु विषमासु Pt.4.16.
    -12 Odd, unusual, unparalleled.
    -13 Dishonest, artful.
    -14 Intermittent (as fever).
    -15 Wicked.
    -16 Different.
    -17 That which cannot be equally divided; अजाविकं सैकशफं न जातु विषमं भजेत् Ms.9.119.
    -18 Unsuitable, wrong; Suśr.
    -मः 1 N. of Viṣṇu.
    -2 (In music) A kind of measure.
    -मम् 1 Unevenness.
    -2 Oddness.
    -3 An inaccessible place, precipice, pit &c.
    -4 A difficult or dangerous position, difficulty, misfortune; सुप्तं प्रमत्तं विषमस्थितं वा रक्षन्ति पुण्यानि पुरा कृतानि Bh.2.97; कुतस्त्वा कश्मलमिदं विषमे समुपस्थितम् Bg.2.2.
    -5 Rough or uneven ground.
    -6 N. of a figure of speech in which some unusual or incompatible rela- tion between cause and effect is described; (said to be of four kinds; see K. P. Kārikās 126 and 127).
    -7 A kind of stanza or verse; भिन्नचिह्नचतुष्पादं विषमं परिकीर्तितम्.
    -मम् ind. Unequally, unevenly, unfairly, dangerously &c.
    -Comp. -अक्षः, -ईक्षणः, -नयनः, -नेत्रः, -लोचनः epithets of Śiva.
    -अन्नम् unusual or irregular food.
    -अवतारः descent on uneven ground, perhaps also 'un- dertaking or embarking in an adventure'; V.1.
    -आयुधः, -इषुः, -शरः epithets of the god of love; उन्मिमील विशदं विषमेषुः Śi.1.72.
    -कर्णः 1 a quadrangle or tetragon with unequal diagonals.
    -2 the hypotenuse of a right-angled triangle.
    -कर्मन् (in maths.) the finding of two quantities when the difference of their squares is given and either the sum or the difference of the quantities (Colebrooke).
    -कालः an unfavourable season.
    -चक्रवालम् (in maths). an ellipse.
    -चतुरस्रः, -चतुर्भुजः an unequal quadrilateral figure; trapezium.
    -छदः the tree सप्तपर्ण q. v.
    -छाया the shadow of the gnomon at noon.
    -ज्वरः remittent fever; दोषो$ल्पो$हितसंभूतो ज्वरो- त्सृष्टस्य वा पुनः । धातुमन्यतमं प्राप्य करोति विषम़ज्वरम् ॥
    -त्रिभुजः a scalene triangle.
    -पत्रः the Saptaparṇa tree; विषम- पत्रमहीरुहसंभवम् Rām. ch.4.68.
    -बाणः N. of the god of love; also विषमविशिखः, -शरः.
    -लक्ष्मी f. ill-luck.
    -विभागः unequal distribution (of property).
    -वृत्तम् a kind of metre with unequal Pādas.
    -शील a. cross-tempered, peevish, perverse.
    -स्थ a.
    1 being in an inaccessible position.
    -2 being in difficulty or misfortune; विश्वामित्र- स्ततस्तां तु विषमस्तामनिन्दिताम् Mb.1.72.5.

    Sanskrit-English dictionary > विषम _viṣama

  • 18 शैल _śaila

    शैल a. (
    -ली f.) [शिलाः सन्त्यस्य प्रज्ञा˚ अण्] Rocky, craggy, stony; शैलनीव च दृश्यन्ते Mb.5.1.11; शैली दारुमयी लौही... प्रतिमाष्टविधा स्मृता Bhāg.11.27.12.
    -2 Stone-like, rigid.
    -लः 1 A mountain, hill; शैले शैले न मणिक्यं मौक्तिकं न गजे गजे Chāṇ.55; शैलौ मलयदुर्दुरौ R.4.51.
    -2 A dike, dam.
    -3 A rock, big stone.
    -लम् 1 Borax, benzoin.
    -2 Bitumen.
    -3 A kind of collyrium.
    -4 A heap of stones; तेनाभि- पतिता दावं शैलेन महता भृशम् Mb.1.227.52.
    -Comp. -अंशः N. of a country.
    -अग्रम् the peak of a mountain.
    -अटः 1 a mountaineer, a barbarian.
    -2 an attendant on an idol.
    -3 a lion.
    -4 a crystal.
    -अधिपः, -अधिराजः, -इन्द्रः, -पतिः, -राजः epithets of the Himālaya.
    -आख्यम् 1 benzoin.
    -2 a fragrant resinous substance.
    -इन्द्रस्थः the birch tree.
    -कटकः the side or slope of a mountain.
    -गन्धम् a kind of sandal.
    -गुरु a. as heavy as a mountain. (
    -रुः) N. of the Himālaya.
    -आख्यम् 1 benzoin.
    -2 bitumen.
    -जनः a mountaineer; स्थिता कथं शैलजनाशुगे धृतिः Ki.14.1.
    -जा, -तनया, -पुत्री, -सुता epithets of Pārvatī; अवाप्तः प्रागल्भ्यं परिणतरुचः शैलतनये K. P.1; Ku. 3.68.
    -धन्वन् m. an epithet of Śiva.
    -धरः an epithet of Kṛiṣṇa.
    -निर्यासः benzoin.
    -पतिः the Himālaya.
    -पत्रः the Bilva tree.
    -पुष्पम् bitumen.
    -बीजम् the marking-nut plant.
    -भित्तिः f. an instrument for cutting stones, a stone-cutter's chisel.
    -रन्ध्रम् a cave, cavern.
    -शिबिरम् the ocean.
    -संभूतम् red chalk.
    -सार a. as strong as a mountain, firm as a rock; चिरनियमकृशो$पि शैलसारः Ki.1.14.
    -सेतुः a stone-bridge.

    Sanskrit-English dictionary > शैल _śaila

  • 19 सहस्रम् _sahasram

    सहस्रम् [समानं हसति हस्-र Tv.]
    1 A thousand.
    -2 A large number.
    -Comp. -अंशु, -अर्चिस्, -कर, -किरण, -दीधिति, -धामन्, -पाद, -मरीचि, -रश्मि m. the sun; तदण्डमभवद्धैमं सहस्रांशुसमप्रभम् Ms.1.9; तं चेत् सहस्रकिरणो धुरि नाकरिष्यत् Ś.7.4; पुनः सहस्रार्चिषि संनिधत्ते R.13.44; धाम्नाति- शाययति धाम सहस्रधाम्नः Mu.3.17; सहस्ररश्मेरिव यस्य दर्शनम् Śi.1.53.
    -अक्ष a.
    1 thousand-eyed.
    -2 vigilant.
    (-क्षः) 1 an epithet of Indra.
    -2 of Puruṣa; सहस्र- शीर्षा पुरुषः सहस्राक्षः सहस्रपात् Rv.1.9 1.
    -3 of Śiva.
    -4 of Viṣṇu.
    -अरः, -रम् a kind of cavity in the top of the head, resembling a lotus reversed (said to be the seat of the soul).
    -आननः N. of Viṣṇu.
    -अधिपतिः a governor of one thousand villages.
    -अवरः a fine below a thousand, or from five hundred to a thousand Paṇas.
    -काण्डा white Dūrvā grass.
    -कृत्वस् ind. a thousand times.
    -गु a. possessing a thousand cows (epithet of the sun, also of Indra.)
    -गुण a. a thousand-fold.
    -णी a leader of thousands (epithet of Brahman); विलक्ष्य दैत्यं भगवान् सहस्रणीः Bhāg.3.18.21.
    -घातिन् n. a parti- cular engine of war.
    -द a. liberal. (
    -दः) an epithet of Śiva.
    -दंष्ट्रः a kind of fish.
    -दृश्, -नयन, -नेत्र, -लोचन m.
    1 epithets of Indra.
    -2 of Viṣṇu.
    -दोस् m. an epithet of Arjuna Kārtavīrya.
    -धारः the discus of Viṣṇu. (
    -रा) a stream of water for the ablution of an idol poured through a vessel pierced with a number of holes.
    -पत्रम् 1 a lotus; विलोलनेत्रभ्रमरैर्गवाक्षाः सहस्रपत्राभरणा इवासन् R.7.11.
    -2 the Sārasa bird.
    -पाद् m.
    1 an epithet of Puruṣa; Rv.1.9.1.
    -2 of Śiva.
    -3 of Viṣṇu.
    -4 of Brahman.
    -पादः 1 N. of Viṣṇu.
    -2 A kind of duck.
    -3 The sun; L. D. B.
    -बाहुः 1 an epithet of king Kārtavīrya q. v.
    -2 of the demon Bāṇa.
    -3 of Śiva (or of Viṣṇu according to some).
    -भक्तम् a particular festival at which thousands are treated.
    -भिद् m. musk.
    -भुजः, -मौलिः m. epithets of Viṣṇu.
    -भुजा f. N. of Durgā.
    -मूर्ति a. appearing in a thousand forms.
    -मूर्धन् m. N. of Viṣṇu.
    -रुच् the sun.
    -रोमन् n. a blanket.
    -वदनः N. of Viṣṇu.
    -वीर्या Dūrvā grass.
    -वेधम् 1 sorrel
    -2 a kind of sour gruel.
    -वेधिन् m. musk. (-n.) asa-fœtida.
    -शिखरः an epithet of the Vindhya mountain.
    -शिरस्, शीर्षन्, शीर्ष a. thousand- headed (epithet of Viṣṇu); सहस्रशीर्षा पुरुषः Ṛv.1. 9.1; सहस्रशीर्षापि ततो गरुत्मता Bhāg.4.1.1.
    -श्रवणः an epithet of Viṣṇu.
    -हर्यश्वः the car of Indra.
    -हस्तः an epithet of Śiva.

    Sanskrit-English dictionary > सहस्रम् _sahasram

  • 20 हिडिम्बः _hiḍimbḥ

    हिडिम्बः N. of a demon slain by Bhīma.
    -म्बा 1 The sister of Hiḍimba who married Bhīma.
    -2 The wife of Hanumat; cf. epithets like हिडिम्बापतिः, -रमणः.
    -Comp. -जित्, निषूदन, -भिद्, -रिपु m. epithets of Bhīma.

    Sanskrit-English dictionary > हिडिम्बः _hiḍimbḥ

Страницы

См. также в других словарях:

  • Epithets in Homer — A characteristic of Homer s style is the use of recurring epithets, as in rosy fingered dawn or swift footed Achilles. These epithets were metric stop gaps as well as mnemonic devices for the aoidos (singer) both, signs of the deep oral tradition …   Wikipedia

  • epithets — ep·i·thet || epɪθet n. name, nickname, title, designation …   English contemporary dictionary

  • epitheta hybrida — epithets made up of parts of words from two or more different languages …   Dictionary of ichthyology

  • абрикосы — бархатно золотые (Белый); золотые (Белый) Эпитеты литературной русской речи. М: Поставщик двора Его Величества товарищество Скоропечатни А. А. Левенсон . А. Л. Зеленецкий. 1913 …   Словарь эпитетов

  • август — жесткий (Чехов); прозрачный (Альбов); слезливый (Чехов); туманный (Чехов); унылый (Брюсов) Эпитеты литературной русской речи. М: Поставщик двора Его Величества товарищество Скоропечатни А. А. Левенсон . А. Л. Зеленецкий. 1913 …   Словарь эпитетов

  • Аврора — златоперстая (Салтыков Щедрин); стыдливая (Майков) Эпитеты литературной русской речи. М: Поставщик двора Его Величества товарищество Скоропечатни А. А. Левенсон . А. Л. Зеленецкий. 1913 …   Словарь эпитетов

  • ад — бурный (Фофанов); дымный (Бальмонт); кипящий (Бальмонт); кромешный (Достоевский, Некрасов, Фруг, П.Я.); пламенный (Вилькина); черный (Фофанов) Эпитеты литературной русской речи. М: Поставщик двора Его Величества товарищество Скоропечатни А. А.… …   Словарь эпитетов

  • азалия — белая (Блок) Эпитеты литературной русской речи. М: Поставщик двора Его Величества товарищество Скоропечатни А. А. Левенсон . А. Л. Зеленецкий. 1913 …   Словарь эпитетов

  • азарт — дикий (Григорович) Эпитеты литературной русской речи. М: Поставщик двора Его Величества товарищество Скоропечатни А. А. Левенсон . А. Л. Зеленецкий. 1913. азарт Безотчетный, безрассудный, безудержный, безумный, бессознательный, бешеный,… …   Словарь эпитетов

  • акация — белая (Сологуб); золотая (Майков); «молочная от пышного цвета» (Нилус); развилистая (Шмелев) Эпитеты литературной русской речи. М: Поставщик двора Его Величества товарищество Скоропечатни А. А. Левенсон . А. Л. Зеленецкий. 1913 …   Словарь эпитетов

  • аккорд — бетховенский (Вересаев); благоговейный (Скиталец); бушующий (Скиталец); гармоничный (Скиталец); густой (Скиталец); дико оригинальный (Вересаев); дрожащий (Скиталец); задушевный (Муйжель); магический (Бальмонт); многозвучный (Арцыбашев); могучий… …   Словарь эпитетов

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
… Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»